heisenberg belirsizlik ilkesi momentum-konum ikilisine uygulanabildiği gibi aynı zamanda enerji-zaman ikilisine de uygulanabilir. nasıl ki;
delta x (konumdaki belirsizlik) . delta p (momentumdaki belirsizlik) >= h/4pi ise
delta e (enerjideki belirsizlik) . delta t (zamandaki belirsizlik) >= h/4pi diyebiliriz.
bu şu anlama gelir;
eğer bir parçacığı ne kadar çok kısa süre içerisinde gözlemlemeye çalışırsanız delta t o kadar azalır, delta e ise bir o kadar artar. örneğin delta t'ye planck zamanı dersek enerjideki belirsizliğimiz maksimuma ulaşır.
enerji ve konumdaki belirsizliği sıfıra yakınsamak için ise t'nin sonsuza yakınsaması lazım, yani bize evrenin yaşından daha büyük bir süre gerek ki bir parçacığın konumunu veya enerjisini %99.9 doğrulukla hesaplayabilelim.
bir elektronun bir üst yörüngeye çıkması için verilmesi gereken belli bir enerji vardır. eğer siz elektrona bu enerjinin yarısını verirseniz o elektron yine bir üst yörüngeye çıkabilir. üst yörüngeye çıkma sebebi de vakum dalgalanmalarıdır aslında. asist yapma gibi bir şey bu ve dalgalanmaların dolaylı gözlemi de denebilir buna. normalde beklenen şey yarım enerji verildğinden ötürü elektronun iki ardışık yörünge arasında bir yerde gözlemlenmesi gerektiğidir. halbuki belirsizlik ilkesinden ötürü, elektronun konumu belirsizdir çünkü çok kısa bir süre içerisinde elektron ortada olmuştur ve bir üst yörüngeye çıkma ya da tekrar bir alt yörüngeye dönme hareketini yapmıştır. bu hareket de bu yüzden doğal olarak gözlemlenemez. gözlemlenemez derken, gözlemlenme ihtimali sıfıra yakın demektir bu bunu da belirteyim.
işte vakum dalgalanmalarında da enerji zaman belirsizliği söz konusudur. planck zamanından daha kısa sürelerde herhangi bir kuantum dalgalanması gerçekleşiyorsa bunu ölçemeyiz. bunun sebebi belirsizlik ilkesinin işlemesidir. yani hiçlik boş değildir ve orada vakum dalgalanmaları gerçekleşmektedir diyorsanız, başka biri size o zaman bunu ölç ve bana kanıtla derse bunu yapamazsınız. aynı şekilde tam tersi içinde bu böyledir. hiçliğin tamamen boş veya içerisinde vakum dalgalanmaları gerçekleşen bir yer olduğunu gözlem yaparak kanıtlayamazsınız. eğer bir dalgalanma oluyorsa ve parçacık çiftleri burada ortaya çıkıp birleşerek yok oluyorsa bu çok ama çok kısa süreler içerisinde gerçekleştiği için, delta t çok küçük br değere sahip olduğu içindir.
bu da demektir ki buradaki enerjiyi neredeyse hiçbir şekilde kullanamazsınız. eğer kullanabilseydiniz en basitinden inanılmaz kısa süreler içerisinde yıldızlararası yolculuk yapma şansınız olabilirdi.
