meiji ile kıyaslamaya çalışanların bulunduğu yüce hakandır. bak şöyle bir örnek vereyim:
- meiji uzak doğu'da her hangi bir dış tehlikeden olağanca uzakta yönetirken osmanlı ortadoğu ve balkanlar gibi patlamaya hazır bombanın üzerine oturmaktaydı
- meiji yaklaşık olarak 35-40 milyon nüfusun başındayken osmanlı nüfusu bunun yarısı bile değildi
- meiji tek dil-din-ırk birliği altında ülkesini yönetirken osmanlı takdir edersiniz ki bu konuda en büyük karmaşık yapıya sahipti.
meiji modern japonya'nın kurucusudur. bir devletin tarihinde bakacağımız en büyük liderdir. kendisine bu konuda eş yoktur. benzer şekilde hemen hemen aynı dönemde yaşamış bismark'ta bu sınıfa konulabilir.
meiji döneminde büyük iç savaşlar olmuş yenilik karşıtları ile defalarca karşı karşıya gelmiştir. buna benzer hareketleri sultan 2. mahmut ve atatürk yaptı da diyebiliriz. reformlara karşı olanlar ile uğraşmışlardır. fakat abdülhamit han'ın sorunları daha dinsel ve milletsel kökenlidir. bunlar ise takdir edersiniz ki yatıştırması daha güçtür. asıl sorun ne abdülhamit taraftarlarının dediği gibi meşruiyet yanlısı ittihatçılar ne de abdülhamit han'ın karşıtlarının dediği abdülhamit han'ın kendisidir. kendi çapında yapabileceklerinin en iyisini yapmıştır. mesela:
- ortodoks rum kiliseleri ayırıp yunan-bulgar karşıtlığı çıkarmak
- hicaz demir yollarının inşaatını bölgede gözü olan ingilizlere karşı almanlara yaptırmak
- büyük britanya'ya karşı irlanda'ya destek olmak
- japonların uzak doğu da yükseldiğini görüp ertuğrul firkateyni'ni göndermesi
bu dönemde yapılmış çok ince siyasi hareketlerdir. abdülhamit yerine son 200 senede gelen random bir padişahı koyarsanız hiçbiri onun yaptığı ince siyasetin yakınından geçemezdi.
abdülhamit han almanya, abd ve japonya gibi yükselen devlet güçlerinin yanında bulunup pörsümüş avrupa imparatorlukları olan britanya, fransa ve rusya'nın karşısında denge kurmaya çalışmıştır. fakat iç siyasette ne azınlıkları ne de ittihatçıları sindirememiş bu yüzden devletin yıkılması gecikse de önlememiştir. bunu başarabilen kişiye örnek ise bismark'tır sosyal demokratlar azıtmasın diye işçilere sürekli haklarını vermiştir fakat abdülhamit han aynı başarıyı gösterememiştir.
