yeni bi soru değil. sufi - batini gelenekçe sıkça tartışılan bi konu. şeytan sadece allah'ın aracı mı yoksa gerçekten kötü mü. şeytanın aslında "şeytan" olmadığı sadece görevini yapan memur olduğunu söyleyenler var. bunların savunması; zerdüştlükte ki gibi ahura mazda ile Ehrimen arasındaki iki büyük düşman, iki ayrı güç olamayacağıdır. zerdüştler bizdeki çoğu insan gibi kötülük tanrısı ehrimen ile yaratıcı tanrı ahura mazda'nın birbirinden bağımsız kendi iradeleriyle savaştığı üzerinedir. bazı sufi kollar, islamı buna benzetmekte sakınca görürler.
tabi mistisizmciler dışındaki genel görüş şeytanın şeytanlık yapmış olduğudur. yani net bi konu değil.
