yüzeysel bir bakış açısı tespit yapmadaki yeteneği kısıtlar dolayısıyla tespiti basitleştirir. müslümanlık, talas savaşı ve gelişmişlik arasında kurulan üçgen tespitin yersizliğini gösteriyor.
toplumsal ilerleme, gelişmişlik veya geri kalma durumu sanıldığının aksine din, kültür gibi üstyapısal kurumlarla açıklanamaz, üretim ilişkilerinin payı gelişmişlikteki en büyük paya sahip olan kısımdır. dolayısıyla türklerin sermaye dolaşımından uzak olan coğrafi yapısı, altyapısal konumlanışlarının güçlü olmasının değişimi engellemesi- ki sermaye dolaşımı eğer daha hızlı olsaydı gene değişim daha hızlı olurdu- gibi koşullardan ötürü geri kalmıştır. üstyapısal kurumların yüzeysel etkileri altyapısallığın gücü karşısında azdır.
son tahlilde, gelişmişliği belirleyen en güçlü kurum altyapısal kurumlardır ve üstyapının gücünü yadsımadan yapılacak ekonomik tahlillere geri kalmışlığımızın bedellerini daha kolay yansıtır.
