din merkezli toplumlarin geri kalmasi ve felaketlere suruklenmesi kacinilmazdir.
orta cag avrupasi din merkezliydi, osmanli degildi. osmanli yucelirken, avrupa geriye gidiyordu.
avrupa durumu fark edince, reform hareketi baslatti. egitime onem verildi, bilim ve dolayisiyle teknoloji gelisti. din degil, insan odakli bir toplum olustu. korkunun degil, akilin ve bilginin egemenlegi basladi. ayni ortamda osmanli gitti hilafeti aldi ve din odakli hale gelmeye basladi.
