Kürtçe Sözcüklerde Eril ve Di$il Ayrımı ise $öyledir:
A) Canlı varlıkları gösteren sözcüklerin cinsi:
1) Erkek varlıkları gösteren bütün cins adlarla, özel adlar erildir.
Örneğin;
Mirov (adam, erkek)
Bav (baba)
Cotkar (çiftçi)
Rîspî (ileri gelen, ak sakallı, yaşlı)
Hesp (at, aygır)
Beran (koç)
Nêrî (teke)
Soro (erkek özel adı)
2) Dişi varlıkları gösteren bütün cins ve özel adlar dişildir.
Örneğin;
Jin (kadın)
Dê/ Dayik (anne)
Kebanî (ev kadını)
Çêlek (inek)
Mehîn (kısrak)
Mî (koyun)
Bizin (keçi)
Rewşen (kadın özel adı)
istisna: Baran (yağmur), Keser (acı, sıkıntı), Şêr (aslan), Xem (gam, keder) erkek ya da kadın özel adı olarak kullanılabilirler, o durumda uygun olan cinsi edinirler.
3) Bazı hayvanların erkek ve dişi oluşuna göre değişik ad alırlar. Fakat bazı hayvanların tek bir cinsi vardır.
5) Bazı durumlarda hayvanın cinsiyetini belirten sıfat adın önüne eklenir ve yeni bir bileşik sözcük ortaya çıkar.
Örneğin;
Nêreker (erkek eşek)
Maker (dişi eşek)
Nêrekew (erkek keklik)
Mêkew (dişi keklik) *marî de denir.
Mange (inek)
Dêlegur (dişi kurt)
B) Canlı varlıklardan başka nesneleri gösteren sözcüklerin cinsi:
1) Şunlar erildir:
*Yekden (Bir) başka bütün sayı adları
*Akarsuları gösteren sözcükler ve özel adlar
*Madenlerin ve metallerin adları
*Ad olarak kullanılan renklerin adları
*Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlardan elde edilen ürünlerin çoğu ve bütün süt mamullerinin çoğu.
istisna olarak; hirî (yün), liva (ince yün), lorik (lor peyniri) dişildir.
2) Şunlar dişildir:
*Oturulan yerleri gösteren adları. istisna olarak; kon (çadır), xanî (ev), axur (ahır), stewl (tavla) sözcükleri erildir.
*Taşıtları ve ulaştırma araçlarını gösteren adlar.
*Akarsu adları dışında, bütün coğrafi özel adlar (şehirler, ülkeler, dağlar vb.)
*Gökte bulunan ya da gökten düşen herşeyi belirten sözcükler ve atmosfer olaylarının çoğu. istisna olarak; ezman (gök) ve ba (rüzgar) erildir.
*Zamanı ve bölümlerini gösteren sözcüklerin çoğunluğu. Bazıları birkaç lehçede erildir.
*Hastalıkları, ağrıları, yaraları gösteren adlar.
*Ekmek (nan) ve benzerleri ile et (goşt) hariç, pişmiş yemeklerin adları.
*istisnasız olarak gövdesine î getirilerek yapılan bütün soyut sözcükler:
Mezinahî (büyüklük)
Spehîtî (güzellik)
Dirêjahî (uzunluk)
Mêranî (cesaret)
Camêrî (cömertlik)
Xizanî (fakirlik)
=> Somut bir anlam taşıdığı takdirde, -ili adlar eril olabilir. Örneğin; belekî (kar tanesi), karwanvanî (kervancı)
*Ad olarak kullanılan bütün mastarlar; Nalîn (inleme), Mirin (ölüm), Dayîn (Bağış), Jîn (besin, yiyecek).
C) Değişik cinste sözcükler
*Normalde eril oldukları halde gösterdikleri kişi kadın olan sözcükler dişil olabilirler.
Örneğin;
Heval er. (arkadaş), hevala min (kadın) arkadaşım
Dijmin er. (düşman), dijmina min (kadın) düşmanım
Dost er. (dost), dosta min (kadın) dostum
Cîran er. (komşu), cîrana min (kadın) komşum
Mîr er. (emir), Mîra Botan ( Botan emiresi)
* Ad olarak kullanılan sıfatlar erkek bir varlığı gösterdikleri zaman eril, dişi bir varlığı gösterdikleri zaman dişil olurlar.
Delalê min (erkek) sevgilim
Delala min (kadın) sevgilim
*Anlamına göre cinsi değişen bazı sözcükler;
Mal diş. (ev) => Mal er. (mal, mülk)
Ben diş. (tarla sekisi) => Ben er. (bağ, ilinti)
Dar diş. (ağaç) => Dar er. (odun)
*Bu yazı tamamiyle Mîr Celadet Elî Bedirxanın kitabından alınmıştır.
