kadim bir tarihe ve kültüre sahip ülkedir. persler, sasaniler; bin yıl süren arap, ardından türk hakimiyeti ve en nihayetinde fars şovenizminin zaferi... hem de türklerin kılıçlarından ama kendi küllerinden doğan bir halk. iran'ı analiz edebilmek için tarihine iyi odaklanmak gerek, özellikle islam sonrası dönemini el aldığınızda, bu toplumda ciddi travmaların yaşandığı aşikar. bu travmalara rağmen bu ülkeye hakim olanların kültürünü değil, kendi kültürünü onlara dayatmıştır. bu da kendilerinde antik dönemlerden bu yana yazılı kültürün olması, daha doğrusu kurumsal bir devlet kültürünün var olmasından ileri gelir. kendi kültürünü tarihin her döneminde esaret altında oldukları halde ihraç etmişlerdir mesela selçuklu sultanlarının antik iran şahlarının ünvanlarını kullanması buna bir örnektir. nitekim önce araplara sonrasında ise türklere devlet geleneğini öğretmiş bir halktır farslar yani iranlılar. bu bakımdan dil-edebiyat ve kültür ilişkisi konusunda bir fikir yürütülecekse, iran'ın tarihi buna en güzel örnektir denebilir.
iran bir kaç satırlık devlet ya da kadim bir devlet kültürü değildir, ilk başa dönmek gerek, medlerin boyunduruğu altından çıkıp batı'da roma'ya kök söktüren, antik dönemde ta anadolu içlerine kadar giren engin bir kültür ve medeniyet abidesi ve bugünün iran'ının temellerini atan persler'e gitmek gerekir. ardından iskender tahakkümü, sasaniler ve islam sonrası dönem...ki bu evre farsların tarihi açısından iskender'in persepolis'i yerle bir etmesinden daha mühim ve travmatiktir. iskenderle yapılan Granikos, issos gibi büyük ve kanlı Savaşlar,kadisiye savaşının gölgesinde kalmıştır.
tabi ki farsların yani pers, sasani ve bugün ki iranlıların devlet, kültür, edebiyat hayatının yanı sıra ciddi teolojik derinliği olan bir tarihi de vardır. kimler gelip geçmemiştir ki iran coğrafyasından. özellikle maniheizmin kurucusu mani... kilit bir isimdir, o kadar ki hristiyanlığı yahudiliği ve tabi ki de islamı o kadar çok etkilemiştir ki safha safha değineceğiz bu konuya. tarihi mitoloji, mitolojiyi de tarihleştirerek küllerinden doğan ve fars şovenizminden beslenen bu halk, bir anda anlaşılabilecek bir yapı değildir kısacası. çünkü engin bir kültür ve medeniyet var karşımızda, hatta biz türklere ''medeniyeti'' öğreten bir medeniyet.
