beylikler dönemi batı anadolu deniz gaziliği geleneğine dayanan osmanlı denizciliği, kuruluş döneminden itibaren mütemadiyen terakki ederek akdeniz'in diğer denizci devletleri ceneviz ve venedik ile rekabet etmeye başlamıştır. yıldırım bayezid döneminde gelibolu'nun çeşitli tedbirlerle bir deniz üssü hâline getirilmesiyle burada büyük denizciler yetiştirecek olan aileler ortaya çıkmaya başladı. muhtemelen 1465 yılında doğan muhyiddin piri reis böyle bir vasatta yetişen meşhur denizcilerimizdendir. amcası kemal reis, 2. bayezid devrinin tanınmış denizcilerindendi.
uzun menzilli topların savaş gemilerine yerleştirilmesiyle osmanlı donanmasının ateş gücünde büyük bir artış meydana gelmiştir. piri reis'in çocukluk dönemlerinden itibaren amcasının yanında bulunduğu ve yetiştiği tahmin edilmektedir. osmanlı-venedik savaşları esnasında modon kalesi'nin muhasarasında (1500) osmanlı donanmasına kemal reis komuta etmekteydi. piri reis de bir savaş gemisinin kaptanı olarak bulunmaktaydı. amcasının vefatından sonra barbaros hayreddin paşa'nın idaresinde muhtelif görevler yaptı. mısır'ın fethi esnasında yine osmanlı donanmasında hizmet etmiş, nil nehriyle alâkalı ilk haritalarını bu dönemde yapmıştır. fetihten sonra mısır'a gönderilen makbul ibrahim paşa ile vakit geçirme imkânı bularak kendisini tanıtmıştır. 1525 yılında tamamladığı "kitâb-ı bahriye" isimli eserini onun vasıtasıyla padişah kanunî sultan süleyman'a takdim etmiştir.
osmanlı devleti'nin mısır'ı fethettiği sıralarda portekizliler de mısır ve hicaz taraflarını tehdit ediyordu. portekizliler, baharat ticaretine hâkim olarak, basra körfezi'nin hindistan ve diğer devletlerle ticaretine sekte vuracak her türlü faaliyetin içinde olmuştu. bunun engellenmesi için çeşitli tedbirler alındı. mısır kaptan-ı deryası ferhad paşa'nın yemen beylerbeyi olmasıyla piri reis de 1547 yılında mısır (diğer ismiyle hind) kaptan-ı deryalığı'na getirildi. mısır kaptanlığı doğrudan divan-ı hümâyûn'a bağlı olan görevlerdendi. piri reis, 1551 yılında 30 kadırga ile osmanlı'nın büyük deniz üslerinden olan süveyş limanı'ndan ayrılarak aden kalesi'ni ele geçirdi. maskat kalesi'ni fethederek hürmüz kalesi'ni muhasara etti ise de portekizlilerin şiddetli mukavemetiyle karşılaştı. kale fethedilmek üzereyken çeşitli hediyeler ve haraç karşılığında kuşatmayı kaldırarak basra'ya döndü. portekiz donanmasının gelmekte olduğu haberini alınca da emrindeki diğer gemileri beklemeden ganimet yüklü üç kadırga ile yola çıktı, bahreyn civarında bir kadırgası battı, iki kadırga ile mısır'a geldi. dolayısıyla basra'daki donanma sahipsiz ve perişan bir hâlde kalmıştı.
basra valisi kubad paşa ve mısır beylerbeyi birer mektupla yaşananları istanbul'a aktarmışlardır. donanmanın portekizlilere kaptırıldığı şâyiasının istanbul'da yayılması ve bunun çeşitli dedikodularla desteklenmesi padişahın ve divan-ı hümâyûn'un aldığı karara tesir etmiş olmalıdır. seksen yaşına yaklaşmış çok tecrübeli bir denizcinin muhtemelen askerî sebeplerle aldığı bir karar aleyhine dönmüş ve idam fermanı verilmiştir. osmanlı'nın yetiştirdiği en büyük coğrafyacı ve haritacılardan biri olan piri reis mart 1555'te mısır divanında idam edilmiştir.
