devletler doğar, büyür, yaşlanır, ölür. ibni haldun'un meşhur teorisi kabaca budur. her düşüşün ilk emareleri zirvelerde belirir dolayısıyla biraz haklılık payı olabilir bu yargının. kanuni'nin de bazı yanlışları olmuş olabilir, yalnız tarihi olaylar her zaman tek bir nedene bağlanamaz. coğrafi keşifler, avrupa da rönesans ve reform, modern ordular, osmanlı fikir hayatının elit ve halktan kopuk olması, kibir ve gelişmelere açık olmama (matbaanın çok geç gelmesi) refah içindeyken başlayan dindarlıkta gerileme ve ahlaksızlık ki özellikle devlet malına karşı hassasiyetin azalması (selam verdim rüşvet değil diye almadılar-fuzuli), taht ve vezirlik kavgaları, avusturya ve rusya ile uzun ve maliyetli savaşlar ve saire ve saire...
