kendi çabası, hayalgücü ve icatları sayesinde bulunduğu duruma erişen türün var oluş düzlemi. belki köken itibari ile -atom, dna, vs.- doğaya gömülüdür, ancak bunun bilincinde olması doğanın dayattığına karşı çözümler üretebilmesine imkan verir. şempanze beynini einstein'a getiren doğal bir düzenek yok, insanın kendi tarihi sorumlu.
diğer tarafta, kudretini zaman ve mekan kurallarına bağımlı olmayan doğa dışı, doğa ötesi, üstün, aşkın bir kaynağa da borçlu değil. öyle olsa yüzbinlerce yıl ve milyonlarca hataya gerek duymadan var olabilirdi. bu evrende doğadışı denebilecek bilinen -hayal edilen değil- tek varlık yine insanın kendisidir.
aslında bunlar birleştirilince "insan hem doğaldır hem de doğaüstü" demek de belki mümkün. sadece bir tarafa ağırlık vermek doğru değil: "ben böyleyim, doğa yüzünden/tanrı yüzünden" tarzında bahanelerle sorumluluktan sıyrılmak yalan yani...
