konuyu muhtemelen talat paşa'nın tehcir edilen ermeni sayıları üzerine verdiği rakamlardan hareketle tartışmaya açmaya çalışan bir soru. elbette bu kadar ermeni'nin hepsinin öldüğünü iddia etmek abartılı olur. öte yandan ortada bir trajedi olduğu kesindir. bu trajedinin bir boyutunun da ermeni çeteciler tarafından katledilen binlerce, belki de onbinlerce türk ve sair müslümanlar olduğunu atlamak da mümkün değildir.
ermeni tehciri ve sayılar konusu çok tartışmalı olmakla birlikte, konunun pekçok boyutu olduğu da unutulmamalıdır. mesela ermeni çeteci ve isyancı sayıları ile büyük ermeni isyanı noktaları olabildiğince gerçekçi tespit edilmeye çalışılmalıdır ki sapla saman birbirinden daha rahat ayrılabilsin. elbette büyük çoğunluğu teşkil etmez, ama mesela musa dağı'nda isyan edip sonra bir kısmı itilaf devletleri savaş gemileri ile osmanlı topraklarından tahliye edilen ermeniler veya isyan edip rusya sınırlarına kaçan ermeniler bile tartışma konusu sayıların bir parçasıdır. öte yandan iç anadolu'dan alınıp suriye'nin kuzeyine tehcir edilen yaşlı başlı ermeniler, hatta gomidas vartabed gibi isimler de bu konunun bir parçasıdır. velhasılı soykırım demek kolaycılıktır ve konunun pekçok noktasını es geçmektir, ermeni isyancıları, çetecileri; o esnada dünya savaşı olduğunu görmezden gelmektir, dolayısıyla konuyu soykırım diye adlandırmak bence mümkün değildir. ama konu "soykırım yok, hadi herkes evine" denilip kestirilip atılamayacak bir trajedik konudur. sonuçta yüzbinlerce insanın -velev ki çok sayıda insan ölmemiş olsaydı bile- evsiz-barksız, malsız-mülksüz evinden yüzlerce, binlerce km uzaklara göç etmek zorunda kalması da kolay bir şey değildir. bu dramda herkesi anlamak ve o yüzden de ağızdan küfürler saçmadan, empatiyle, biraz duygulara da (ve tabii ki acılara da) kulak vererek yorum yapmak lazımdır. elbette böyle ağır bir konudan güncel siyasi rant elde etme, hatta türkiye'den toprak isteme gibi çıkarlara yönelmenin de anlamı ve alemi yoktur. önemli olan ermenilerin biz türklerin, biz türklerin de ermenilerin yaşadığı zorlukları ve dramı bir nebze olsun anlamaya çalışmamızdır. yoksa maalesef büyük acılar yaşanmıştır, çok insan ölmüştür, artık tarihin çarkı geri dönmez. önemli olan geleceğe daha insancıl bakabilmektir.
