her uzun yazımda olduğu gibi sizlere bir çok kanıt sunacağımdan önyargılarınızdan şimdiden arınıp sadece gerçekleri akıl süzgecinizden geçirmeye hazırlanmanızı dilerim.
şimdiden saygılarımı sunuyor ve aynı saygıyı sizden de bekliyorum.
dersim daha sonra değiştirilen adıyla tunceli'de 1876 yılından itibaren tam 11 isyan çıkmıştır. bunlardan en kritiği 1921 ve 1916 yıllarında yaşanmıştır. bu isyanlar ve sebepleri şu başlıklarla açıklanabilir.
1- dersim isyanına giden süreç
2- dersim isyanı ve dış etkenleri
3- dersim'le alakalı sunulan raporlar
4- dersim'de harekat öncesi ve sonrası nüfus
5- dersim şehitlerimiz ve harekat
1- dersim isyanına giden süreç:
bu isyanların ilki 1876 yılında abdülhamit padişahken çıkmıştır. 1916'ya kadar daha pek çok isyan ve devlete baş kaldırma yaşanmış olmakla beraber abdülhamit bu aşiretleri birbirine düşürerek onlarla baş etmeyi başarabilmiş ve hatta gelecekteki aşiret reislerini kontrol altına alabilmek için sadece aşiret reislerinin çocukları için özel bir okul yaptırmış ve aşiret reislerine çocuklarını buraya göndermelerini söylemiştir.
1876 yılından 1916 yılına gelindiğinde birinci dünya savaşı sırasındaki rus işgali esnasında rus destekli olarak bir dersim isyanı daha çıkmıştır. isyan güçlükle bastırılmıştır.
ardından alınan tehcir kararı ile ermeni halkı göç ettirilmeye başlanınca ingilizler tarafından kurulan ve amacı kürdistanı kurmak olan o günün bdp'si olan hoybun cemiyeti görevlisi m. nuri dersimi'nin anlatımına göre yaklaşık 20 bin ermeni devlete verilmemiştir. ittihatçılar aşiretleri kendi tarafına çekmek için bazı aşiretlere özerklik sözü verince aşiretlerden bazıları da ruslara karşı bizimle birlikte savaşmıştır.
1876-1916 kısmı böyleyken 1921 yılına gelindiğinde o güne kadar olan en büyük dersim isyanı çıkmıştır.
Koçgiri isyanı: tbmm'ye karşı ermenilerle birlik olarak kürt aşiretlerinin çıkardığı bir isyandır. isyan güçlükle bastırılabilmiştir. kurtuluş savaşı'nı zora sokan isyanların başında gelen koçgiri isyanı ingiliz destekli bir isyandır. gene bu isyanda da ermenilerle kürtler aşiretleri işbirliği göstermişlerdir ve hatta hoybun cemiyeti ile ermeni cemiyetleri bir kürdistan-ermenistan sınırı dahi çizmiştir.
koçgiri isyanı sonrasında bir çok kürt aşiret isyanı daha çıkmıştır. 1. jilyan raçkodan raman 2. jilyan isyanları gibi...
ve yıl 1937 daha önce musulu almak için hazırlık yapan mustafa kemal ve mücadele arkadaşları gene bir ingiliz ajanı olan şeyh saitle karşılaştıkları gibi şimdi de seyit rıza adında bir isyancıyla karşı karşıyadır. dersim isyanına giden süreç bu şekildedir. ancak isyanın iç yüzü ancak dış bağlantıları kavrandığında anlaşılabilir.
2- dersim isyanı ve dış etkenleri:
a)fransa faktörü: fransa 1800 lü yıllardan itibaren ortadoğuyu kontrol altına almak için çabalamaktaydı. 1. dünya savaşı esnasında imzalanan sykes-picot antlaşmasıyla güneydoğu anadolu bölgesi kendisine verilmişti. ve serv antlaşmasının 62. maddesine göre de bu bölgede bir kürdistan kurulacaktı. ancak kurtuluş savaşı ile bu amaçlarından vaz geçmek zorunda kaldılar. ancak mustafa kemal atatürk musul'u alma kararı alınca önce şeyh sait isyanını ve ardından da dersim isyanını desteklemişlerdir.
fransız ajanı izettin'in dersim isyan lideri seyit rıza'ya gönderdiği mektuplar bunlara kanıttır. ayrıca seyit rıza ifadesidne de bunları anlatmaktadır. en önemlisi ise isyan çıkmadan önce ajan izettin seyit rıza'ya bir mektup getirmiştir. ve isyanda bundan sonra patlak vermiştir.
b)ingiltere faktörü: ingiltere'de ortadoğu'da 1800 lerden itibaren egemenlik kurma mücadelesindedir. ve 1. dünya savaşından sonra anadoluda kendisine bağlı kürt devleti kurmak için kürt teali cemiyetini kurmuştur ancak serv antlaşmasından sonra bu cemiyet hoybun adında bir ermeni-kürt cemiyetine dönüştürülmüştür. ingiltere 1800lerin başlarından itibaren sayısız ajan ve misyoneri ortadoğu ayrıca anadolu'ya göndermiştir. bu misyoner ajanlar aracılığıyla musul meselesi çıkınca nasturi ve şeyh sait isyanlarını çıkartmıştır. şeyh sait'in oğlu dahi isyandan sonra ingiltere'de ortaya çıkmıştır. ingilizler bunla da yetinmeyip raçkodan ve raman isyanlarını da çıkartmışlardır. churchill'in cumhurbaşkanı mustafa kemal atatürk'ü türkiye'yi musul konsunda diretmesi halinde ülkenizi böleblirim tehditi de bilinen bir gerçektir.
c) rusya faktörü: ruslar 1916 yılında dersimde planladıkları büyük isyan sonrasında amaçlarına ulaşamamışlardır. ancak yeni gelen sovyetler içinde durum farklı değildir. her ne kadar kurtuluş savaşı sırasında yardım edilmiş olsa dahi seyit rıza'nın da ifadelerinde yer aldığı söylediği gibi rusya'dan yüklü mühimmat yardımı dersim isyancılarına getirilmiştir.
d) ermeni faktörü: 1919 yılı sonrasında kürt ve ermeni komiteleri ortak hareket etme kararı almışlardır. ve binbaşı noel ile hoybun cemiyeti arasında yapılan antlaşmalarla bir kürdistan-ermenistan sınırı belirlenmiştir. ermeni bogos ve hoybun cemiyeti üyesi m. nuri dersimi dersim ve çevresinde gizli görüşmeler yapmışlardır. ve gene isyanı başlatan kahmut köprüsünün yakılması olayını gerçekleştiren isyancı da ermeni asıllı demirci mustafadır.
3- dersim'le alakalı sunulan raporlar: bu raporların başında kurtuluş savaşı komutanlarından fevzi çakmak'ın raporu gelir.
fevzi çakmak raporunda "dersim'i askere almayın silah kullanmayı ve askeri taktikleri öğrenirlerse bize saldıracaklardır."
cemal bardakçı ise "dersimde huzursuzluğun sebebi açıktır." diyerek aşiretleri işaret etmiştir. hamdi bey de 1 kasım 1936 yılında vergi vermeyen asker vermeyen ve devleti tanımayan ayrıca dış güçlerle irtibat halidne olan bölücü aşiretlere şu sözleri söylemiştir.
"dersim bir çıbandır bu çıban okşamakla geçmez onu kökünden koparma gerekmektedir."
aynı söylem 1 kasım 1936'da mustafa kemal atatürk tarafından yinelenmiştir.
ve gelelim en son ama en önemli kısma...
4- dersim harekat öncesi ve sonrası nüfus:
bu kısımda lafı dolandırmaya pek gerek yok çünkü veriler ortadadır.
dersim nüfusu 1935 : 101.935
dersim nüfusu 1940: 94.639
bu veriler dahi katliam olmadığını 100 binlerce insanın öldürülmediğini kanıtlamaktadır. dersim isyanı esnasında toplam kayıp ise 13.160'tır ve yaklaşık 12 bin insan zorunlu iskan ettirilmiştir. bu ailelerse isyana karışma ihtimali olan ailelerdir.
şunu da dipnot düşmek gerekir. modern kürt tarihi uzmanı davit mcdowell dersim'de 40 bin kişinin katledildiğini ileri sürer. ancak bu kişi kürdistan için kendince emperyalist emellerle tarihi belgeler oluşturmaya çalışmaktadır.
aynı mcdowell 1. dünya savaşında osmanlı ordusunda tam 250 bin kürdün şehit düştüğünü söylemektedir. halbuki osmanlı zaten 1. dünya savaşı'nda 358 bin asker kaybetmiştir. yani bu durumda şehitlerimizin yarısından fazlası hatta %70i kürttür. böyle birşey nüfus oranı olarak da mümkün değildir.
5- dersim şehitlerimiz ve harekat: 1937 yılının sonlarında mustafa kemal atatürk bölgeye singeç köprüsünü açmak için gelecektir. ve güvenliği de o bölgedeki bir karakol sağlıyordu. ancak isyancıların saldırısıyla 33 askerimiz ve ismail hakkı komutan şehit edilmiştir. saldırılar bunla da kalmamış devam etmiştir. diğer türk birlikleriyle bağlantı kurulmasın diye bölgedeki telefon hatları kesilir. ve birçok köprü isyancılar tarafından yıkılır.
Pax bucağı karakoluna baskın düzenlenir. Seyit Rıza bizzat Sin Karakolu'nun da basılması için asi milislere emir verir. Bölgedeki 9. Seyyar Jandarma Taburu'na da baskın düzenlenir. isyan yayıldıktan sonrasında harekat artık kaçınılmaz olmuştur.
bölge komutanı general alpdoğan bölgeye giremediği için hava harekatı yapılır isyancıların özellikle laş bölgesindeki isyancı birlikleri dağıtılır. ancak dağlarda savaş zor olduğundan harekat yavaş ilerlemektedir. seyit rıza çağrıldığı barış görüşmeleri esnasında tutuklanır. ve kendisi sorgusunda ingiltere'den rusya'ya kadar olan bağlantıları anlatır. ayrıca daha sonra diğer 11 isyan lideri de yakalanır.
ve 7 sı idam edilir. 4'i ise yaşı tutmadığından ağır mühebbete çarptırılır. görüldüğü üzere isyancı başları dahi yaşı tutmadığı için asılmamıştır. hal böyleyken bebekleri öldürmek nasıl mümkün olabilir?
asılan kişiler şunlardır: Seyit Rıza
Resik Hüseyin (Seyit Rıza'nın oğullarından, 16 yaşında)
Seyit Hüseyin (Kureyşan-Seyhan aşiret reisi)
Fındık Ağa (Yusfanlı Kamer Ağa'nın oğlu)
Hasan Ağa (Demenan aşiret reisi Cebrail Ağa'nın oğlu)
Hasan (Kureyşanlardan Ulkiye'nin oğlu)
Ali Ağa (Mirza Ali'nin oğlu)
17 kasım 1937 yılında mustafa kemal atatürk singeç köprüsünü dersimde açmıştır.
gerçekler böylesine ortadayken kör gözler her zamanki gibi göremeyecektir.
cahile bir şey anlatmak verimsiz toprağa ekin ekmek gibidir.
saygı duyanlara ve ilgi gösterenlere teşekkür ederim.
