milliyetçilik fikri ve millet şuuru batı açısından her ne kadar fransız ihtilali sonrasının konusu olsa da, türkler, destan çağlarından bu yana millet şuuruna sahiptiler. türklerin millet şuuruna sahip olduklarının en açık delillerinden biri de, türklerin, bağımsızlık ve cihan hakimiyeti fikrini ilk çağlardan itibaren taşımalarıdır. mö 4-3. asırlarda hunlarla savaşan çinlilerin, hun akınlarından korunmak için yaptıkları çin seddi, türklerdeki istiklal ve cihan hakimiyeti fikrinin en görkemli ispatlarından biridir. öte yandan büyük türk komutanı çi-çinin milletine hitaben yaptığı şu konuşma, türklerdeki millet şuurunu en açık ve net şekliyle ortaya koymaktadır. çinin egemenliğini kabul etmeyi teklif eden işbirlikçilere ve düşman çinlilere hitaben yapılan konuşmasında çi-çi şöyle demektedir:biz (hun kavmi) kahramanlığı ve kudreti yüceltiriz. bizim nazarımızda tabiyet ve esaret aşağılığın ta kendisidir. devletimiz at üzerinde, otorite tesis ettik. hala da ölünceye kadar mücadele edecek savaşçılarımız mevcuttur. hunlar derecesinde kudreti olan çin sülalesi bu sebepten bizi kendine bağlamak istemektedir. niçin atalarımızın kurduğu devleti yıkacak ve çine tabi olacağız. eski hakimiyetimizi tekrar kazanacak yerde, şimdi rahata kavuşalım diye devletimizin şerefini ayaklar altına almak atalarımızına yapılacak en büyük hakaret değil midir.
mö 58 yılında geçen bu hadise için tarihçi e. hirt, işte dünya tarihinde milliyetçiliği devlet politikasına temel yapan ilk devlet adamı çi-çi diyor.
türklerde milliyetçilik fikrinin ne kadar köklü ve sağlam olduğunu gösteren bir başka belge de göktürk kitabeleridir. milletine ve gelecek nesillere hitap eden bilge kağan, türklerin tarihteki en önemli belgelerinden biri olan göktürk kitabelerinde şöyle hitap etmektedir:
ey türk oğuz beyler, millet işitin. üstte gök çözmezse altta yer delinmez ise türk milleti; senin devletini kim yıkabilir, töreni kim bozabilir? türk milleti kendine gel, kendine dön. törene uygun hareket etmediğin için, seni toparlayıp güçlü bir devlet haline getiren kağanınla, hür ve müstakil devletine karşı hata işledin. onu kötü duruma düşürdün.
millet ve tarih şuurunun en açık ve net şekilde belirgin olarak ortaya çıktığı bu tarihi belge, türklerdeki milliyetçilik şuurunun asırlar öncesine dayandığını göstermektedir. nitekim, islamın kabulünden sonraki dönemlerde de türklerdeki millet şuuru kaybolmamış, aksine daha da gelişerek devam etmiştir.
