Uludağ i.i.B.F Maliye bölümünde görevli, hazine işlemleri, devlet muhasebesi, mali denetim derslerini veren, yrd. doç ünvanına sahip hocamızdır.
- dersleri çok zevklidir, dersi çok akıcı ve güzel anlatır. biraz olsun dikkatle takip ederseniz harf notu olarak aa'yı almamanız mümkün değildir.
- sürekli güler yüzlüdür, anlayışlıdır, öğrencisi ile diyalog içerisindedir.
- dersleri kpss açısından işe yarar denilecek derslerdir. 3. sınıfta dahi öğrencisine gelecek planlaması konusunda fikirler sunan, kpss'ye hazırlanma konusunda teşvik eden, bilgilendiren az sayıdaki hocalarımızdan birisidir. seçimlik dersleri uluslararası ilişkiler öğrencilerine, kamuculara da şiddetle tavsiye olunur.
bir ülke ekonomisinin diğer ülke ekonomileri ile girdiği ilişkileri ve bu ilişkilerin ekonominin bütünü üzerindeki etkilerini ifade etmek üzere kullanılan bir terimdir. çok istisnai durumlar dışında bütün ekonomiler dış alemle ilişkiye girer ve bu ilişki tüm dengeleri değiştirir.
dış alemle kurulan ilişkiler ödemeler bilançosunda yer alır. ödemeler bilançosu bir ülke vatandaşlarının bütün diğer ülkelerle belli bir dönemde giriştikleri tüm ekonomik ilişkileri özetleyen bir hesaptır. ödemeler bilançosundaki en önemli kalem cari işlemlerdir. cari işlemler mal ve hizmet ihraç ve ithalini gösterir. üretim faktörleri ve faktör gelirlerinin ihraç ve ithali de burada yer alır. cari işlemler ülkenin milli gelirini doğrudan etkiler, ihracat başka ülkelerden elde edilen gelir olduğundan olumlu, ithalat başka ülkelerin geliri olduğundan olumsuz olarak milli gelir hesaplarına girer. cari işlemlerde olumsuz etki yapan kalemlerin olumlulardan büyük olması durumunda cari işlemler açığı ortaya çıkar, milli gelir olumsuz yönde etkilenir. cari işlemler genellikle uluslararası kabul gören dövizler üzerinden yapılmaktadır. bu nedenle cari işlemler açığı olması durumunda ülkeye döviz girişi çıkışından az demektir. ülkenin dövizinin az olması ithalat olanaklarını kısıtlayacaktır.
ancak ödemeler bilançosu cari işlemlerden ibaret değildir. cari işlemlerdeki dengesizlikler genellikle sermaye hareketleri ile kapatılır. sermaye hareketleri ülkenin kısa veya uzun vadeli borçlanmasını ifade eder. cari işlemler açığı varsa dış aleme borçlanılarak, fazla varsa dış aleme borç vererek denge sağlanır. ancak sermaye hareketlerinin tek amacı cari işlemler dengesini sağlamak değildir. dış alemden bağımsız nedenlerle de borçlanılabilir. bütün bu işlemler ülkenin döviz rezervlerini olumlu ya da olumsuz etkiler.
dış alemle ilişkilerin geliştirilmesi genel kabul görmektedir, ancak yöntemleri ekonominin en tartışmalı ve tartışması bugüne kadar süren konularındandır. dış alemle ilişkilerin en temel gerekçesi uzmanlaşmadır. ekonominin diğer alanlarında olduğu gibi uzmanlaşma verimliliği, üretimi artırmakta ve karşılıklı yarar sağlamaktadır. ülkelerin de doğal ya da tarihi nedenlerle uzmanlaştığı dikkate alınarak, dış ticaretin tüm dünya için yararlı olacağı savunulmuştur. klasik iktisatçılar serbest dış ticareti savunmak için, karşılaştırmalı üstünlükler teorisini geliştirmişlerdir.
neoklasikler dış ticaretin yoksul ülkeler lehine işleyeceğini hatta dünyadaki faktör fiyatlarını, bu arada ücretleri, eşitleyici yönde etki yapacağını iddia etmişlerdir. dış ticaretin serbestçe yürütülmesi durumunda ödemeler dengesinin kendiliğinden sağlanacağı ileri sürülmüştür.
buna karşılık, bu tezlerin ilk sanayileşmiş ülkeler oları ingiltere'nin ve fransa'nın çıkarları doğrultusunda olduğunu öne sürüp, dış ticaretin kısıtlanmasını savunan görüşler savunulmuştur. özellikle almanya ve abd'nde bebek endüstrilerin korunması, serbest dış ticaretin genel olarak ücretleri düşürücü etki yapmasının önlenmesi gibi gerekçelerle serbest dış ticarete karşı çıkılmıştır.keynes de ülkedeki istihdamı artırmak amacıyla dış ticaretin kısıtlanmasını savunmuştur. iktisadi milliyetçilik şeklinde tanımlanabilecek bu tezlerin yanı sıra, sosyalist iktisatçılar da serbest dış ticaretin ülkeler arası dengesizlikleri artırdığı ve sömürüyü kolaylaştırdığı görüşlerini öne sürmüşlerdir. dış ticaret hadlerinin sanayileşmiş ülkeler lehine gelişmesi, azgelişmiş ülkelerin ithal ikamesi modellerine yönelmesine, korumacı politikaları öne çıkarmalarına yol açmıştır. ancak ülkelerin büyük kısmı sanayisini geliştirmek için dış alemden sermaye, kredi, teknoloji, know-how, hammadde, ara malı vb. ithal etmek zorundadır. kalkınmanın ön şartı olan bu kaynakların sağlanması döviz ihtiyacını öne çıkarmaktadır. bu süreç zaman içinde ithal ikamesi politikalarının yerine ihracata dönük ekonomi anlayışını güçlendirmiştir. günümüzün küreselleşme ortamında dış ticaret kısıtlamaları hızla azaltılmakta, ulusal ekonomilerin dış alemle ilişkileri yoğunlaşmaktadır
firmaların faiz haddi sıfır iken satın almak istedikleri gsyh'ya denilir. yani faizin sıfır olduğu düzeydeki yatırım haddidir. basit keynesyen modelde toplam planlanan harcama'Da planlanan tüketim gerçekleşen tüketime eşit, planlanan hükümet alımı gerçekleşen hükümet alımına eşittir. ancak planlanan yatırımlar, gerçekleşen yatırımlara eşit kabul edilmez. toplam harcama formülünde planlanan yatırımlar olarak '' Ip'' şeklinde yer verilir.
Ip= I0 - bi diye de bir formülü vardır. işte buradaki I0 otonom yatırımdır. bi terimi ise yatırımın faize duyarlılığını gösterir. cebirsel olarak belirtilen bu formülü grafiksel olarak ifade ederse, firmalar tarafından alternatif faiz hadlerinde yapılmak istenen yatırımı, satın alınmak istenen GSYH'yı görebiliriz.
ayrıca ilave etmeliyim ki otonom yatırım sürekli sabit olan bir kavram değildir, otonom yatırımı etkileyen unsurlardan birindeki değişme, örneğin artma, her alternatif faiz haddindeki planlanan yatırımı otonom yatırımdaki artma kadar artırır.
Bir memleketin reel gayri safi yurt içi hasılasının büyüme oranıdır. ortalama büyüme hızı ile ölçülür, g ile sembolize edilir, uzun dönem büyüme hızı da denir, hep pozitif olsun dilenir.. bir de bunun yıllık olanı vardır.
ortalama büyüme hızı = (dönem sonundaki reel gsyh/ dönem başındaki gsyh ) üssü 1/n - burada n, irdelediğimiz dönemler arasındaki yıl farkını yansıtmaktadır.
yıllık büyüme hızı ise : (RGSYH t yılı * - RGSYH t-1 yılı * / RGSYH t-1 yılı . 100)
ayrıca 70 kuralına göre bir ülkenin yıllık büyüme hızını 70'e böldüğümüzde o ülkenin, kaç sene sonra, reel gayri safi yurt içi hasılasının 2 katı olacağını da bulmuş oluruz.
( kavram : makro iktisat ) ödemeler dengesinin 4 kaleminden birisidir. konusu, dış alemle gerçekleştirilen varlık işlemleridir.
bu varlık işlemleri, tahvil, hisse senedi, arsa , ev gibi varlıklar + banka mevduat hesaplarındaki hareketlerdir. bu işlemler kendi içerisinde ikiye ayrılır efendim:
a) sermaye girişi ( + karakterli ) : bursa'daki ali cimrigil efendi, alman hans'a tahvil, hisse senedi, ev, arsa satmış ise * bu sermaye girişidir. çünkü bunların satışından ali cimrigil gelir elde etmiştir.
b)sermaye çıkışı ( - karakterli ) eğer ülkede ikamet edenler, yurt dışından varlıklar satın alıyor ise, * ya da yabancı ülkede banka mevduat hesabı açtırıyorlarsa, bu durumda diğer ülkeler gelir elde ediyor demektir.
işte bu ikisi, sermaye dengesini oluşturur. eğer sermaye hesabı dengesi pozitif ise, bu hesap cari işlemler açığını finanse etmede kullanılır, eğer negatifse sermaye hesabı açığı vardır * işlemler fazlası varsa hu hesabı finanse eder, eğer yetersiz kalırsa resmi rezerv işlemleri hesabı devreye girip bu açığı kapatacaktır.
resmi rezzerv hareketleri hesabını ve noksanı bir kenara koyduk mu ,
ödemeler dengesi = cari hesap dengesi + sermaye hesabı dengesi = 0 , eşitliği söz konusu olur.
( kavram: makro iktisat ) ödemeler dengesindeki cari hesaplar kaleminin alt bir kolu.
bursa'lı ali cimrigil efendinin isviçre'de yabancı tahvili, hisse senedi var buna ilaveten de bank of şayzen'den banka hesabı açmış, çatır çatır para geliyor. Bu insanımızın elde ettiği ve yatırım gelirinin pozitif olan unsurudur. bir de hans var, münich'te.. bu adamın da kuveyt türk'te hesabı var, ülkemizde tahvilleri var, hisse senetleri var. o da bizden kazanıyor. işte bu ikisinin toplamı yatırım gelirini teşkil eder.
( kavram : makro iktisat ) mal, hizmet, varlık karşılığı olmadan bir ülkeden diğer ülkeye yapılan aktarımlara * verilen addır. karşılıksız transferler, hem özel, hem de resmi transferleri kapsar.
ülkemiz açısından, ülkemize giren karşılıksız transferler ile ülkemizden çıkan karşılıksız transferler arasındaki fark, yani net karşılıksız transfer, pozitiftir. bunun en büyük nedeni de yurt dışında yaşayan işçilerimizin ülkemize aktardıkları gelirlerdir ki kriz dönemlerinde dahi pozitiftir.
Hükümetin, merkez bankası ve imf nezdinde sahip olduğu altın ve döviz rezervlerinde meydana gelen değişmeleri yansıtan hesaptır.
peki, bu hesabın fonksiyonları nelerdir diyecek olur isek :
ithalat yüzünden dışarı çıkan döviz, cari işlemler açığının kaynaklarından birisidir. cari işlemler açığı, her şeyden evvel sermaye hesabı fazlası ile finanse edilir. eğer ki, sermaye hesabı fazlası, cari işlemler açığını tam olarak karşılayamıyorsa, bakiye açığı vardır demektir. bu durumda hükümetin merkez bankası nezdinde sahip olduğu döviz rezervleriyle bu açık finanse edilir.
ihracat yüzünden ülkeye gelen döviz genellikle ülke dışına mal-hizmet-varlık alımı için geri gider. eğer ki ihracat dövizlerinin tamamı geri kaçmazsa, hükümet, bu fazlayı satın alır.
işte bu nedenle, cari işlemler fazlasının olduğu bir ekonomide, ya cari işlemler fazlasına eşit bir sermaye hesabı açığı vardır - çünkü geri satın aldık, para tekrar çıktı - ya da resmi döviz rezervlerinde cari işlemler fazlasıyla sermaye hesabı açığı arasındaki fark kadar bir artış meydana gelir.
Bir ülkedeki yerleşiklerin, yani bir ülkede bir seneden fazla ikamet edenlerin ( kişi-kurum-ülke hükümeti) diğer ülkelerle yani dış alemle belirli bir dönemde ( ki genellikle 1 yılda ) gerçekleştirdikleri iktisadi işlemlerin kayıt edildiği tabloya verilen addır.
Ödemeler dengesi, ülkenin dış alemle gerçekleştirdiği mal, hizmet, transfer ve varlık işlemlerini yansıtır.
Ödemeler Dengesi 4 kalemden oluşmaktadır, bunlar :
Ödemeler Dengesi = cari hesap dengesi + sermaye hesabı dengesi + resmi rezerv hareketleri hesabı dengesi + Net hata ve noksan = 0
unutmayın, ödemeler dengesi adı üzerinde daima dengededir.
ama günlük hayatta bazen duyuyor, fena sinirleniyorum, diyor vatandaş ödemeler dengesi açığı ..
bu ne derseniz? şu kastediliyor : Cari hesap dengesindeki açığın, sermaye hesabı dengesi fazlasıyla finanse edilememesi hali veyahut tersten de düşünecek olursak sermaye dengesindeki açığın cari hesap dengesindeki fazla ile finanse edilememesi halidir.. yani resmi rezerv hareketleri hesabı dengesinde ortaya çıkan açıktır. resmi rezerv gelir bunu tamamlar.
e iktisat bu. açığı olur da fazlası olmaz mı? olur.
Ödemeler dengesi fazlası der iseler, cari hesap dengesindeki fazlanın sermaye hesabı dengesindeki açık ile dengelenememesi veya sermaye hesabı dengesindeki fazlanın cari hesap dengesindeki açıkla dengelenememesi halidir. bu durumda resmi rezerv hesabında artış olur. örneğin, cari hesap dengesindeki fazla sermaye hesabı dengesindeki açığa atlayamazsa gelir resmi rezerv hareketleri hesabına atlar..
ancak dediğim gibi karıştırılmamalıdır. cari hesap dengesi, sermaye hesabı dengesi ve resmi rezerv hesabı ortalığı siler süpürür ve size bir ''0'' kalır. muhasebenin temel eşitliğinde olduğu gibi bir durum ortaya çıkar.
klasiklerde ve keynesyenlerde farklı anlamlar ihtiva eder. şöyle ki,
keynesyen iktisatta, merkez bankasının tekelinde olduğu kabul edilen bir husustur. bu sebeple grafiklerde gösterilirken, dışsal bir değişken olması sebebiyle, düşey eksene paralel bir doğru biçiminde çizilir. düşey eksene paralel olan para arzı ile negatif eğimli para talebinin kesiştiği noktada, yani denge noktasında, denge faiz oranının belirlendiği varsayılmıştır.
eğer ki merkez bankası düşey eksene paralel bir doğru biçiminde çizilen para arzını arttırmaya karar verirse, bu doğru paralel olarak sağa doğru kayar. bu da denge faiz oranlarında bir düşme anlamına gelecektir. bunun tersi de söz konusudur. faiz oranlarının düşmesi toplam harcamaların yatırım bileşeninde etkili olacaktır. çünkü yatırım oranları ile faiz oranları arasında ters yönlü bir ilişki mevcuttur. yani üretim artmıştır, bu durum ekonominin reel cephesinde etkili olup işsizliği de azaltmıştır. yani para arzını arttırarak üretimi arttırmış oluruz. buna dolaylı etki adı verilir.
klasik iktisatçılar ise doğrudan etki görüşünü benimsemişlerdir, buna göre,
klasikler değişim denklemi adını verdikleri '' mv=py '' denklemi aracılığıyla yukarıda bahsetmiş olduğum tarzda bir etkinin olmayacağını ifade etmişlerdir. yani para arzındaki artışlar üretimi değil aynı oranda fiyatlar genel düzeyini artıracaktır. buna göre, direkt kanalı savunan iktisatçılara göre para yansızdır, ekonominin reel cephesi üzerinde etkili olmaz. etki sadece nominal yöndedir.
para arzındaki artış oranını geçen yıllara göre azaltmaya çalışan bir politikadır. doğrudan para arzını azaltmak ifadesi ile karıştırılmamalıdır ki gelişmekte olan ülkelerde para arzı gelişmeye paralel olarak artmak durumundadır.
bu politika merkez bankasınca yürütülür ve bu politikada merkez bankasının 3 aracı vardır:
1) Banka karşılıklarının arttırılması ( zorunlu munzam karşılığının arttırılması) - ki banka karşılıkları arttırılırsa, bankaların kredi yaratma imkanları kısıtlanmış olacaktır - böylelikle bankaların mevduattan kredi yaratma güçleri de azalmış olacaktır. bunun aksi de gevşek para politikası'nın gereğidir.
2) reeskont hadlerinin yükseltilmesi.
3)açık piyasa işlemleri vasıtasıyla. yani merkez bankasının bankalara tahvil, bono vs. değerli kağıtları satması. bu üçüncü yöntem ülkemizde oldukça sıklıkla başvurulan bir araçtır. en esnek araç da zaten budur. çünkü zorunlu munzam karşılığı ve reeskont hadlerinin değiştirilmesi yasal düzenlemeler gerektirmektedir ve de açık piyasa işlemleri diğer araçlara göre oldukça hızlı bir biçimde gerçekleştirilebilmektedir.
