Çankaya Üniversitesinde lisans ve yüksek lisans derecesinde siyaset bilimi dersleri veren kişi. Siyasi felsefe ve teori konularında uzman, aylık Sosyalist düşünce dergisi Birikim'de zaman zaman yazıları çıkan akademisyen.
konum yönünden, deniz, yapı yönünden bir yapay liman olan mersin limanı, önem bakımından bölgesel liman olmaya adaydır. ve bugünkü durumuyla, hem ticaret, hem askeri, hem de küçük çapta da olsa, balıkçı limanı görevlerini bir arada yürütmekle yükümlüdür. ayrıca ticaret limanı olarak da: karışık yük limanı, dökme yük limanı, akaryakıt limanı, yolcu limanı ve bir de, transit limanı durumundadır.
böylece, kaba olarak liman kavramına değinip, mersin limanının ana çizgilerini de belirledikten sonra, onun günümüzdeki ana sorunlarına eğilelim.
sorun 1 ticaret limanı, askeri liman iç içeliği
genel olarak, ticaret limanı, gemilerin yük alıp boşaltmasına, yolcu indirip bindirmesine elverişli kuruluşları olan, doğal veya yapay sığınaktır. askeri liman ise savaş gemilerinin yük alıp boşaltmasına, asker indirip bindirmesine elverişli, tamir ve bakımını yapabileceği, su, akaryakıt gibi gereksinimlerini alabileceği kuruluşları olan doğal veya yapay sığınaklardır, şeklinde tanımlanabilir.
yukarıda tanımlardan anlaşılacağı üzere, kullanılma amaçları başka olmasına karşın görülen iş açısından, ticaret ve askeri limanlar birbirine benzemektedir. dolaysısıyla ilk bakışta, aynı dalgakıranlarla çevrili bir liman alanı içinde ticaret ve askeri limanların bir arada bulunması normal sanılabilir. fakat ikisinin iç içe ya da yan yana bulunmasının çeşitli sakıncaları vardır. örneğin, böylesi durumlarda ortaya çıkan ilk görüntü, her iki bölümün zamanla gelişmek istemeleri, alanların ise belirli olması nedenleriyle, birbirlerinden yer almaya çalışmaları olmaktadır. bu ise gelişmek gereksinde olan her iki bölümün de -birbirlerini sıkıştırmaları nedeniyle- gerektiğince gelişememesi anlamına gelir.
şurası açıktır ki, günümüzde bir ülkenin savunması dolayısıyla, askeri gücü çok önemlidir. savaş gemileri için askeri limanlar da gereklidir. fakat öbür yönden de bir ülkenin askeri gücünü ayakta tutan ve uzun barış yıllarında savaşa hazırlayan, ekonomik gücüdür. bu ekonomik gücün solunum organlarının ise ticaret limanları olduğu unutulamaz.
ekonomik gücün olmadığı ülkede, askeri gücün de olamayacağı gerçeği ile askeri gücün ülke savunmasındaki önemi de bilindiğine göre, askeri ve ticari limanlar iç içe olduğunda ortaya çıkan, birbirinin gelişimini önleme sorununa, çözüm bulmak ve bu iki birimin normal gelişmelerine olanak sağlamak gerekir.
birbirlerinin gelişimini önlemek, askeri ve ticari limanların aynı yerde bulunduklarında belirlenen ilk sorundur. ikincisi ise savaş sırasında ortaya çıkar ve düşmana büyük avantaj sağlar. çünkü, ikisinin bir yerde bulunması nedeniyle düşman, yapacağı tek bombardıman ya da sabotaj ile aynı anda hem askeri hem de ticari limanı vurabilme kolaylığına sahip olacaktır.
gerçekte, ticari ve askeri limanların aynı yerde bulunmaları dolayısıyla ortaya çıkan sorunlara çözüm aranması yeni değildir, dünyada. buna gösterilecek en iyi kanıt da, meydan larousse ansiklopedisinin 7. cildindeki liman maddesinden aktaracağım şu satırlar olacaktır: ...büyük limanlar eskiden ...askeri tesislerle iç içeydi... xix. yy.da askeri limanlar ticaret limanlarından ayrılarak, bu limanlara işlemleri için gerekli daha geniş bir yer bıraktı. bu satırları okuduktan sonra, avrupada xix. yüzyılda çözümlenmiş bir sorun üzerinde, ülkemizde xx. yüzyılın üçüncü çeyreğinde konuşmak, oldukça üzücü oluyor. fakat herhalde, bundan daha üzücüsü onun bir gerçek olarak, günümüzde mersin limanında yaşanmakta ve hiç kimse tarafından üzerine eğilinmemekte oluşudur.
kolayca anlaşılacağı gibi, sorunun tek çözüm yolu vardır: ticaret limanıyla, askeri limanı ayrı ayrı yerlerde kurmak. bunun mersin limanı için de geçerli olduğu açıktır. mersin limanı ya bir askeri liman olmalıdır ya da bir ticaret limanı. askeri liman olacaksa, ticaret limanı başka yere taşınmalı, yok ticaret limanı olacaksa, askeri liman bir başka yerde kurulmalıdır. ve fakat bu ikisi birbirinden mutlaka ayrılmalıdır.
mersin limanı için ticari ve askeri yönlerden birer inceleme yapılırsa şunlar hemen ortaya çıkacaktır.
askeri yönden :
1- liman, şehirle iç içeliği nedeniyle, askeri amaçla kullanılmaya uygun değildir.
2- askeri bir liman için fazla büyüktür.
ticari yönden :
1-mersin limanı şu andaki konumuyla, çukurova, iç anadolu ve doğu anadolunun büyük bölümünün ticaret kapısıdır.
2- yeterli sayılabilecek kara ve demir yolu ağıyla arka alanına bağlıdır.
3-çukurovada gelişmekte olan sanayinin, dış ülkelerle yapacağı alış- verişe uygun yerleşim noktasındadır.
4- bir ticaret limanı olarak şimdilik yeter alanlara sahip olup, ileride genişletebilme olanakları da vardır.
5- ayrıca liman, çukurovanın yetiştirdiği narenciye, pamuk v.b. gibi malların dış ülkelere kolayca gönderileceği en uygun konumdadır.
6- iran ve irakın akdenizde ki kapısı olma, yolunda gelişmeler vardır.
sonuç ve öneri :
açıkça görüldüğü gibi bugün artık yapılacak iş, mersin limanını tüm olarak bir ticaret limanı haline getirmek, bunun yanında da askeri limanı başka yerde kurmaktır. bu hem askeri limanın hem de ticaret limanının yararına olacaktır.
kanımca askeri liman, taşucu ya da ovacık gibi doğal yönden uygun yerlerde kurulabilir. ve buralarının, kıbrıs olayları ışığında incelenirse, stratejik yönden de daha yararlı olacağı görülecektir. çünkü mersinin, örneğin, girneye 108 deniz mili uzaklıkta olmasına karşın, ovacık 44 deniz mili uzaktadır.
mersindeki askeri liman yönünden önemli bir nokta
liman plânından incelendiğinde görülecektir ki, limanın girişine en uzak yerdeki iki kuruluşun birisi askeri liman, öteki ise ataş rafinerisine ait akaryakıt iskeleleridir. ve bu ikisi yan yanadırlar. savaş zamanının şartlarını bir yana bırakalım, barış zamanında ortaya çıkabilecek bir akaryakıt tankeri kazası ve yangınında askeri limanın, içindeki gemilerin durumu ne olacaktır? gerekli önlemler zamanında alınsa, yangının askeri limana girmesi önlense bile örneğini istanbul boğazında gördüğümüz, bir tankerin (independanta) söndürülemeden günlerce yanması gibi bir olay karşısında, askeri liman kapalı mı kalacaktır?
bu barış zamanına ait bir örnektir. bilmem savaş zamanının getirecekleri karşısında, olabileceklere değinmeye gerek var mı? üstelik mersin limanında, yılın sekiz ayı lodos estiği göz önüne alınırsa, akaryakıt iskelesi askeri limanın rüzgâr üstünde kalmaktadır. bunun anlamının ise, liman içinde denize yayılacak bir akaryakıt yangını, doğrudan doğruya askeri limana gidecektir. olduğunu tüm denizciler bilir .(1)
sorun 2 yük limanı akaryakıt limanı iç içeliği
baş taraf da ticaret limanlarını bölümlendirirken gördüğümüz gibi, tek başına özgün bir ad almasından da anlaşılacağı üzere, akaryakıt limanları, artık dünyada, başlı başına, ayrı birer birim halindedirler. bunlar olanakların elverdiği ölçülerde hem yerleşim bölgelerinden hem de diğer liman ve kuruluşlarından uzağa kurulmaktadır. bunun nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:
1- yangın ve patlama rizikolarına karşı çevre emniyeti için,
2- yükleme boşaltma işlerini hızlandırmak için,
3- çevre kirlenmesini önlemek için,
akaryakıt limanlarını, iskelelerini, terminallerini, yerleşim bölgelerinden diğer limanlardan uzağa kurma işlemi de, askeri ve ticari limanların ayrılmasında olduğu gibi bugün, ansiklopedi sayfalarına temel bilgi olarak geçmiştir. örneğin yine meydan larouse büyük lügat ve ansiklopedisine bir göz atarsak, 7.cildin 953. sayfasında şu satırları okuyabiliriz. petrol limanları bir liman kompleksinin faaliyetine katılsa bile, gerek emniyeti sağlamak, gerek petrol yükleme-boşaltma işlerini hızlandırmak için hep büyük limanların biraz açığında kurulur..
tüm bu ana bilgilere karşın, mersindeki ataş rafinerisinin akaryakıt iskeleleri, mersin limanı içerisinde bulunmaktadır. üstelik bu akaryakıt iskeleleri dalgakıranlar girişine göre, limanın en uzak köşesinde bulunduğundan, buralara yanaşacak ya da buralardan kalkacak bir tanker, tüm limanı boydan boya geçmek durumundadır. ayrıca, limana girençıkan yüklü tankerler liman içinde, ancak tanker kanalı adı verilen dar bir derin su kanalı bölümünde manevra yapmak zorunluluğunda oldukları gibi dalgakıranlar ağzından girer veya çıkarken çok sınırlı bir alanda 90 derecelik dönüş yapmakla da bağlıdırlar. özellikle çıkışda, işlenmiş akaryakıt yüklü tankerlerle yapılması gereken bu 90 derecelik dönüş, tehlikeli olayların oluşmasına neden olmakta, limanın başında demoklesin kılıcı gibi sallanmaktadır. (2)
kısaca şunu söyleyebiliriz ki, bir akaryakıt iskelesinin normal olarak, başka amaçlarla da kullanılan bir liman içerisinde olması bile yanlışken, mersin limanın içinde bulunan ataş iskelesi, bu ana yanlışından başka, tanker manevralarını zorlaştırıcı ve tehlikeye sokucu koşulları bulunan bir konumdadır da.
bir tankerin liman dışından, bugünkü ataş iskelesine yanaşması ile buradan liman dışına çıkması sürecindeki herhangi bir anda oluşabilecek bir kaza, tüm liman kuruluşlarını, limandaki gemileri, römorkörleri, askeri limanı, siloyu, ataş iskelesini, kuruluşlarını, akaryakıt hattı nedeniyle petrol ofisini, amonyak hattı nedeniyle akdeniz gübre fabrikasını, şehrin kendisini v.b. gibi birçok değer ve kuruluşları tehlikeye atacak, zarara uğratacaktır.
sonuç ve öneri :
sorun çok açıkça ortada olduğundan, mersin limanı, hem yük, hem akaryakıt yükleme - boşaltmasını bir arada yapan bir liman durumundan en kısa zamanda kurtarılmalıdır. bir başka deyişle, ataş rafinerisine ait yükleme boşaltmanın, yük limanı sınırları dışında yapılması sağlanmalıdır. bunu gerçekleştirmek için de üç yol akla gelebilir. rafinerinin deniz tarafında olmak üzere:
1- bir iskele kurmak,
2- şamandıra yöntemi uygulamak.
3- yalnız akaryakıta ait bir liman inşa etmek.
ataş rafinerisi önlerinde, yukarıdaki üç kuruluştan hangisini kurmanın daha uygun olacağına, karar vermeyi aşağıdaki veriler etkileyecektir:
1- bölgede esen ana rüzgâr lodos, öteki ikisi ise poyraz ve gündoğuşudur.
2- kuzeysel rüzgârlar kıyıdan denize estiklerinden, yakınlarda çok deniz kaldırmazlar. fakat güneysel rüzgârlar açık denizden geldiğinden, kıyılarda çok deniz kaldırırlar.
3- rafineri önlerinde, büyük tankerlere göre, uygun sayılabilecek derinlik çizgisinin kıyıdan uzaklığı 2 deniz mili dolayındadır.
4- bugün için rafineriye ham petrol getiren tankerlerin gros tonajı 20.000 ile 40.000 arasında olmasına karşın, işlenmiş mal yükleyen tankerlerin gros tonajı 250 ile 15.000 arasındadır.
bu verilerin ışığında bakıldığında :
1- rafineri açığında i, l veya t şeklinde bir iskele yapılırsa, bunun, güney denizlerine açık olacağı, dolayısıyla, gemiler ile iskele yönünden emniyetli olmayacağı ve yükleme boşaltmanın hava şartlarına bağlı olarak aksayacağı,
2 - şamandıra yöntemi uygulanırsa, yine bölgenin güney denizlerine açık olması nedeniyle, bağlama emniyetinin, büyük gemiler yönünden pek olmasa da, küçük gemiler yönünden yeterli olmayacağı ve özellikle yüklemenin aksayacağı,
3 -gerek yükleme gerekse boşaltma yapacak küçüklü büyüklü tüm tankerlerin bağlama ve yükleme boşaltma emniyetiyle, hızını sağlayabilmek için bir akaryakıt limanı inşa etmenin en doğru yol olduğu görülecektir.
mersin limanı içinde bulunan akaryakıt iskelesi sorununu, zaman içinde çözümleyebilmek bakımından en uygunu da aşağıdaki aşamaları gerçekleştirmek olacaktır:
1- önce rafineri açığına bir deniz boru hattı döşenmeli ve tek baş bağlama (tbb) (single point mooring spm) şamandıra kuruluşu (3) kullanılarak ham petrolün sürekli olarak burada boşaltılması sağlanmalıdır. şekil 2 de bir tbb şamandıra kuruluşunun düşey kesiti görülmektedir.
2- sonra yine bir başka tbb şamandıra kuruluşu yoluyla, iyi havalarda küçük büyük tüm gemilerin açık da yüklenmesi sağlanmalı, hava şartları şamandırada yüklemeye boşaltmaya elvermediği zamanlarsa ise (akaryakıta özgü bir liman kuruluna dek) bugünkü iskeleden yararlanılmalıdır.
3- en son aşama olarak da, rafinerinin deniz tarafında uygun olan derinlikte, bir akaryakıt limanı kurulmalıdır.
büyük tankerlerin emniyetle yaklaşıp, kullanabileceği en uygun ve ucuza çıkabilecek bir akaryakıt limanı da, sanırım, yapay ada limanı olacaktır. böylelikle hem akaryakıt gemilerinin şehirden, ticaret limanından uzaklaşması hem de yükleme boşaltma yapacak gemilerin bu işlerini emniyetle yapması sağlanacaktır. şekil 3de böyle bir yapay adanın plânı ile düşey kesiti, şekil 4de de adanın dalgakıran şeklindeki çevresinin düşey kesiti ve yapısı görülmektedir. (4)
liman dışında şamandıra sistemiyle akaryakıt yükleme boşaltması yapmak ya da yapay ada limanı kullanmak şekilleri ile bugünkü durum arasında ne gibi farklar olacağını incelemek, sorunun daha da belirginleşmesine yardım edecektir.
şamandırada yükleme boşaltma yapıldığında :
1- tankerler limana girmeyeceğinden, yanaşma ya da kalkma süreçlerindeki manevralar sırasında ortaya çıkabilecek, liman içi kazalar olmayacaktır.
2- bir tankerde herhangi bir nedenle, yükleme boşaltma sırasında yangın çıkabileceği düşünülürse, çevre emniyeti yönünden, bunun ticaret limanı içindeki iskelede olması ile liman dışında, açıktaki şamandırada olması arasındaki fark açıktır.
3 - bugün limana girebilen en büyük tankerler, dünyadaki tankerle yelpazesi içinde artık küçük sayılanlardandır. ve bu durum liman içindeki kanalın çok derinleştirilememesi, biraz daha derinleştirilse bile büyük boylu gemilerin liman içinde manevra yapabileceği yeterli alanlar bulunmaması nedenleriyle bir kısır döngüyü işaretler. oysa, şamandıra yönetiminde, her boy ve suçekimindeki gemiyi yükleme boşaltma olanağı vardır.
4- şimdiki durumda, 5.000 gros tonajın üzerindeki yüklü gemiler ile 15.000 gros tonajın üzerindeki boş tankerlerin, emniyet nedeniyle ve çok yerinde olarak - geceleri limana giriş çıkışları yasaktır. şamandıra yöntemi uygulanırsa bu sınırlamalar çok azalacak, dolayısıyla gemiler beklemelerden kurtulacaklar, yükleme boşaltma işlemi de hızlanacaktır.
5- liman içindeki iskelede, zaman zaman tank taşırması v.b. gibi nedenlere bağlı olarak, akaryakıt yayılması olmaktadır. bu gibi akaryakıt yayılmaları hem limanı ( gemileri, rıhtımları, iskeleleri) kirletmekte, hem de su yüzünde yüzerek limana dağıldıklarından, yangın tehlikesine yakınlık kazandırmaktadırlar. şamandıra yönteminde ise liman ve ilgilileri açısından böyle bir tehlike, kirlenme söz konusu olmayacaktır.
yapay ada limanı kurulduğunda:
yukarıda, şamandıra sistemi için sıraladıklarımız yapay ada limanı için de geçerlidir. üstelik bu adaların yukarıdakilere eklenecek bazı avantajları daha vardır; böylece yukarıdaki maddelere devam edersek:
6- şamandıra yönteminin bir eksikliği olan, gemileri hava ve denizin kötü etkilerinden koruyamamak, ada limanlarla giderilmiştir.
7- ada üzerinde depo, tank, pompa istasyonu v.b. gibi kuruluşlara yarayacak, (dolayısıyla yükleme - boşaltmayı da hızlandıracak) alanlar vardır.
8- böyle bir adanın, ilerde başka amaçlarla da kullanılabilmesi gibi gelecekteki gelişimlere uyabilme yeteneği de bulunmaktadır.
son olarak iki noktaya daha değinerek bu konuyu bitirmek istiyorum. birincisi, 1973 sonlarına doğru valilikde yapılan, mersin limanı emniyetiyle ilgili bir toplantıya aittir. orada, tüm dünyada akaryakıt yükleme boşaltma limanlarının ayrı birimleri durumunda olduğunu, mersinde de buna uyularak, liman ve çevre emniyeti için rafinerinin deniz tarafında, bir şamandıra sistemi kurulması gerektiğini, söylediğim zaman ataş rafinerisinin amerikalı müdürü buna şiddetli karşı çıkarak böyle bir şeye gerek olmadığını söyledi. ve ekledi: siz böyle bir şeyin kaça mâl olacağını biliyor musunuz? . kendisine cevap olarak şöyle demiştim: siz de, liman içinde bir tanker kazası ya da yangını olursa bunun, limana ve çevreye mal yönünden olduğu gibi, can yönünden de kaça mâl olabileceğini tahmin edebiliyor musunuz, acaba? .
tüm dünyadaki uygulamalar ortada olduğu halde, yabancı rafineri müdürü bunların tersini savunsa, liman içindeki akaryakıt iskelelerinin tehlikelerini yok saysa ya da umursamasa, bu iskelelerin askeri limanın dibinde ve rüzgârüstünde bulunmasına aldırmasa ya da aldırmıyor görünse, değişikliğin masraf doğuracağı gerekçesini ilerini sürse de, ülkemizin yurttaşları olarak bizler, tehlikeleri, bilimsel gelişmeleri dikkate almamazlık edemeyiz, kuşkusuz.
değineceğim ikinci nokta, bayındırlık bakanlığının mersin limanı için hazırladığını öğrendiğimiz geliştirme tasarısının, akaryakıt limanıyla ilgili bölümüne ilişkindir. bu tasarı plânına göre, doğu dalgakıranının liman giriş ağzı tarafına, bağımsız bir akaryakıt limanının inşası düşünülmektedir. burada beğenilmesi gereken tutum, bağımsız olarak, yalnız akaryakıta ait bir liman kurmanın düşünülmesidir. fakat seçilen yer:
1- liman girişinde olması ve getireceği tehlikeler,
2- limana, şehre yakın olması ve getireceği tehlikeler,
3- özellikle ham petrol tankerlerinin gün geçtikçe büyüdüğü dolayısıyla çektikleri suyun çoğaldığı, manevra alanlarının genişlediği, göz önüne alınırsa, sığ suda ve dar bir alanda inşa edileceği,
4-seçilen yerin, mersin limanının ilerideki gelişmelerine engel olacağı,
açılarından yanlıştır. bu tasarı plân, daha yukarıda önerdiğim yapay ada limanıyla karşılaştırılırsa, durum daha iyi anlaşılacaktır; sanırım.
sorun 3- amonyak tankerleri̇ ve 18 numarali rihtim
akdeniz gübre fabrikası için getirilen, - 35 derecedeki sıvılaştırılmış amonyak taşıyan özel yapılı tankerler, şekil 1de işaretli 18 numaralı rıhtıma yanaştırılmaktadır.
bu rıhtımın beton yüzeyinin deniz tarafındaki uzunluğu 67 metredir. karaya doğru girinti yapan doğu ve batı uçları ise dökülmüş iri taşlardan oluşmaktadır. rıhtımın beton olan bitimleri usturmaçasız ve keskin bir bıçak sırtı gibidir. karada, boyu yüz metreyi geçen gemileri emniyetle bağlamaya yetecek babalar yoktur.
ayrıca, rıhtıma amonyak boşaltması yapmak üzere yanaşacak bir tankerin, pompalama işini yapabilmesi için, gemi güvertesindeki bağlantı borularının, karadaki özel donanımın tam karşısına gelmesi gerekmektedir. çünkü karadaki özel donanım yalnız düşey doğrultuda yükselip- alçalabilmekte, yatay doğrultuda, sağa veya sola hareket edememektedir.
küçük bir geminin bile gerek rıhtıma yanaşıp kalkarken, gerekse rıhtımda bağlıyken emniyetini tehlikeye sokan, yukarıda belirttiğimiz tüm olumsuz şartlara karşın, ilgililerin bir kerede elden geldiğince çok amonyak getirme isteklerine bağlı olarak, buraya, örneğin 193 metre boyunda tankerler getirilmektedir. rıhtım uzunluğu 67 metre olduğuna göre, böyle bir geminin 126 metrelik bölümü, döküntü taşlar paralelinde olmak üzere açıkta kalmaktadır. üstelik karadaki bağlantı boruları rıhtımın güney batı ucunda ve amonyak tankerlerinin bağlantı ağızları da genellikle ortalarında olduğundan, geminin sancak ya da iskeleden yanaşmasına göre, başı veya kıçı rıhtımın bu köşesinden denize doğru yüz metre dışarıda kaldığı gibi, buradan karaya, gemiyi emniyete alacak, baş ya da kıç halatı özelliğinde bir halat da verilememektedir. bu durumda bağlama emniyeti olmadığından, kuvvetli bir rüzgâr, geminin taşlara oturmasına olduğu gibi esneme yeteneği olamayan birleşme hortumlarının kopmasına da neden olabilir. kopacak hortumlardan ise amonyağın yayılma tehlikesi ortaya çıkmaktadır.
bir de son olarak, amonyak rıhtımındaki usturmaçaların, lastik boru usturmaçalar olduğunu ve bunların 25.000 gros tonluk yüklü tankerlere yetersiz kaldığını belirtelim.
sonuç ve öneri :
yapılması gereken ilk iş, şekil 1 de görülen, çevreleri taş döküntülü 17,18,19 numaralı rıhtımlar arası girintilerin kapatılıp, doldurularak, buraların tehlikesi olmayan normal rıhtımlar haline getirilmesidir.
öğrendiğimiz kadarıyla bu rıhtımlar arasının doldurulup, düzeltilmesi, bayındırlık bakanlığınca plânlanmıştır. yalnız şimdilik hiçbir çalışma görülmemektedir. oysa geciktirmeden yapılmasında yarar vardır. ayrıca, rıhtımda eksik olan halat babalarının, gemileri normal bağlayabilmek için tamamlanması gerektiği de unutulmamalıdır.
ileride ataşa ilişkin yükleme boşaltmalar liman dışına alındığında, amonyak boru hatları 18 numaralı rıhtımdan şimdiki ataş iskelesine götürülürse, bu iskeleden ve üzerindeki, tankerlere uygun yapılmış usturmaçalardan, yararlanma olanağı doğar (5).
18 numaralı rıhtımın liman ve çevre emniyetini ilgilendiren bir sorunu da, burada bulunan petrol ofisine ait donanım nedeniyle, yüklü tankerlerin bu her türlü emniyetten uzak rıhtıma yanaşıp kalkmalarıdır. petrol ofisi, buraya yanaştırdığı tankerlerle, işlenmiş akaryakıtı karadaki tanklarına almakta ya da bunun tersi olarak, gemilerine yüklemektedir. ve gariptir ki, ataş rafinerisi iskelesine gelen boru hattı petrol ofisinin dibinden geçtiği halde, ikisi arasında bağlantı yoktur. böylece petrol ofisi, zaman zaman ataş iskelesine yanaştırılıp yüklediği tankerleri, sonra, karşıdaki kendi rıhtımına geçirip, akaryakıtı bu yolla karadaki tanklarına almaktadır. halbuki, rafineriyle, petrol ofisi arasında boru bağlantısı bulunsa tüm bu gereksiz işlem ve masraflara gerek kalmayacaktır.
ataşa ilişkin akaryakıt yükleme - boşaltmalarını liman dışına çıkarırken, petrol ofisiyle ilgili tankerlerin durumunu da çözümü bağlamayı, bunlara da liman dışında yer vermeyi ya da ataşla ilgili yeni kuruluştan yararlandırmayı unutmamak gerekmektedir. ve gerçekte, 18 numaralı rıhtım bugünkü şartlarıyla, yüklü akaryakıt tankerleri için, amonyak tankerlerine göre daha da tehlikeli haldedir. çünkü 18 numaralı rıhtımda, köşeye ya da taşlara bindirecek akaryakıt yüklü bir tankerin, liman ve çevre emniyeti yönünden doğuracağı tehlikeleri tekrarlamaya gerek yoktur.
mersin limanının günümüzde ki sorunlarıyla bir ticaret limanı olması yönünden yüklenmesi gerekli görevleri, yukarıda incelemeye çalıştık. kuşkusuz limanı genişletip geliştirmek düşünüldüğünde de, onun bir ticaret limanı olarak işlevini yerine getirebilmesi için gerekli olan şartlara uygun olması sağlanmalıdır.
bugün için mersin limanında gemilerin rıhtımda yer bulamayarak demirde beklemeleri, işlerin arttığı aylar ile sınırlıdır. fakat ticaret hacminin yıldan yıla arttığı göz önüne alınırsa, kısa bir süre sonra liman, yılın her ayında, rıhtım yetersizliği başta olmak üzere birçok sorunla karşılaşılacaktır. bu nedenle mersin limanının en kısa zamanda genişletilmeye başlanmasında yarar vardır.(8).
mersin limanının şimdiki durumu bakıldığında, bir ticaret limanı olarak genişleyebilmesinin iki bölümde ele alınabileceği görülecektir:
1. dalgakıranlar içi alanda genişleyebilmek,
2. dalgakıranlar dışı alanda genişleyebilmek,
limanın dalgakıranlar içi alanda genişleyebilmesinin ilk yolu, dış ticaret rıhtımı ile silo iskelesi arasındaki boş deniz bölümünün doğu dalgakıranına doğru doldurulmasıyla elde edilecek rıhtımlarladır. ikinci yolu ise, harp limanının mersin limanından ayrılması ile serbest kalacak yerlerin ticaret limanı olarak değerlendirilmedir. üçüncü yol akaryakıt yükleme-boşaltmalarının liman dışına alınmasıyla, şimdiki akaryakıt iskelesinden, ticaret limanının işlevleri için yararlanmaya sağlanacak rıhtım serbestliğidir.
dalgakıranlar dışı alanda ise, limanın doğu dalgakıranının dış tarafında büyümesi sağlanabilir. bu büyütme yapılırken yukarıda madde madde incelediğimiz, bir ticaret limanının işlevleri yönünden yüklenmesi gereken görevleri yerine getirmesi için gerekli olan şartlar, sağlanmalıdır, kuşkusuz. ayrıca onlardan başka, böyle bir büyütme durumunda şu iki noktanın da göz önünde bulundurulması yararlı olacaktır:
1- bugünkü doğu dalgakıranının 2.400 metre dolayındaki bölümü düzgün taş bloklarının üst üste konulmasıyla yapılmıştır. böylece dalgakıranlar dışına bir büyütme düşünüldüğünde, doğu dalgakıranının deniz tarafı doldurulur ve gerekli işlemler yapılırsa, liman içindeki tarafından rıhtım olarak yararlanma olanağı bulunabilir ve böylelikle 2.000 metreyi geçkin bir rıhtıma kolaylıkla sahip olunabilir.
2- büyütmeyi yaparken ileriki gelişimler de düşünülmeli, limanın daha sonra ki gelişimlerini önleyecek şekildeki büyütmelerden kaçınılmalıdır.
mersin limanı, ülkemiz şartlarına göre, modern bir liman sayılabilir. fakat buna rağmen, baştan beri anlatmaya çalıştığımız, ana sorunları, ticaret limanı olarak işlevini tam yerine getirebilmesi için giderilmesi gereken eksikleri vardır. geliştirilirken, dikkat edilmesi şart olan noktalar vardır.
yukarıda yapmaya çalıştığım inceleme, ilgilileri sorunların çözümüne yaklaştırırsa kendimi mutlu sayacağım. yalnız, hemen belirteyim ki baştan beri değindiğim konular, mersin limanıyla ilgili tüm sorunları kapsamamaktadır. bunların dışında da üzerinde durulması gereken sorunlar bulunmaktadır. örneğin aşağıda, üzerine değinilmesi düzeltilmesi gereken bazı konuları da şöyle sıralayabilirim.
1- mersin limanı (talimatnamesi) yönetmeliğinde bazı değişiklikler yapılması gereklidir. bunların en başında da, tüm yabancı ticaret gemilerinin kılavuz kaptan alma mecburiyeti, kapsamına alınması gelmektedir.
2- liman başkanlığı, yetkilerini daha etkin daha yerinde kullanabilecek şekilde donatılmalıdır. özellikle gemi yüklemelerinin yolunca olup olmadığını kontrol etmesi sağlanmadır. çyf aygıtları, telsiz, can ve mal kurtarma, yangın söndürme işlerinde kullanabilecekleri römorkörlere, sahip kılınmalıdır.
3- liman yıldan yıla dolmakta ve taranmamaktadır. uygun aralar ile taranması sağlanmalıdır.
4- limanda ışıklı olması gereken tüm şamandıralar, otomatik-çakar duruma getirilmeli, gaz feneri kullanılmasından vazgeçilmelidir.
5- bir geminin, gerek rıhtıma yanaşıp kalkarken gerekse rıhtımda bağlı bulunmaktayken, emniyetini sağlayan öğelerden birisi de usturmaçalardır. bu nedenle, tüm rıhtım ve iskelelerde ki usturmaçalar sürekli kontrol edilmeli, bakımları yapılmalı, eksilen ve yıprananların yerine yenileri konulmalıdır. bugün limanda, üzerinde hiç usturmaça kalmamış, yalnızca beton duvar durumunda kalmış (hatta düşen usturmaçaların demir saplamaları betondan dışarı fırlamış) rıhtımlar vardır. bunlar en kısa zamanda, usturmaçalarla donatılmalıdır. aksi halde, özellikler rıhtıma yanaşırken, gemilerin delinmesine kadar varacak kazalar beklenmelidir.
6- dört numaralı rıhtımda bulunan 25 tonluk ağır vincin yürüyen cinsten olmayıp, sabit olması yüzünden ortaya çıkan sakıncalar vardır. örneğin sürekli olarak rıhtımın aynı köşesine yük binmesi nedeniyle, rıhtımın o bölümünde çatlak ve çökme görülmektedir. ayrıca, vincin yürüyememesiyle yalnızca belirli bir alana kumanda etmesi, yükleme boşaltmanın aksamasına gecikmesine yol açmaktadır. bu durumun düzeltilmesine çalışılmalıdır. vincin sabit olması, gemi yanaşma ve kalkmalarında da tehlikeli durumların yaşanmasına neden olmaktadır.
7- liman işletmesine ait römorkör v.b. deniz araçlarının emniyetle bağlayıp, hizmete hazır tutulacakları kendilerine özgü bir yerleri yoktur, yapılmalıdır.
8- liman başkanlığı-meteoroloji işbirliği sağlanarak, özellikle limandan kalkacak gemilere hava raporu gönderilmelidir. liman içi ve ağzı akıntılarıyla gelgitler sürekli ölçülmeli, gerekli yerlere akıntı kuvvetini-yönünü gösteren araçlar yerleştirilmelidir.
9- liman içine akmakta olan dere kaldırılmalıdır.
10- turizm yönü de düşünülerek, atatürk parkı önündeki deniz alanı, deniz sporları, yelkencilik açılarından değerlendirilmelidir. şimdiki durumda küçük balıkçı teknelerinin biriktiği, spor baseni, şehir turizmine katkıda bulunabilecek bir yat limanı durumuna getirilebilir. kuşkusuz bu arada balıkçı tekneleri için de, limanın doğu bölümünde bir yer düşünülmelidir.
11 - mersin limanının arka alanı ile bağlantısında, gelişmekte olan kapıdan kapıya taşıma yöntemine uygun olarak, bir hava limanı da düşünülmelidir.
12- limanın ilerideki gelişimleri göz önüne alınarak şimdiden, tekel hudutları tam belirlenmeli ve (daha çok deniz yönünde) genişletilmelidir.
son olarak yabancı limanlarda karşılaştığımız ve bizim hiçbir limanımızda bulunmayan bir duruma değinmek istiyorum. birçok yerde limana gelen gemilerin personelinin, spor yapacağı, oturup dinlenebileceği, kitap-gazete okuyabileceği, televizyon seyredebileceği, müzik dinleyip dans edebileceği yerler ile dövizle alış-veriş yapabileceği pazarların, liman kuruluşları arasında yer almakta olduğunu görmekteyiz. bizim limanlarımızda ise böyle kuruluşlar yoktur. gerçekte ise limanların, bir yönüyle de, yabancılarla temas kapımız olduğu göz ününe alınırsa, konunun önemi ortaya çıkar. turist çekebilmek için çeşitli yolların denendiği, günümüzün dünyasında denizcilerin / gemicilerin resmi kayıtlara geçmeyen turistler olduğu unutulmamalı, bu konu üzerinde de düşünülmelidir.
*mersin limani sorunlari ve gelişimi denizati dergisi'nde 1974 tarihinde "kaptan aykut erol- mersin liman kılavuzu" imzasıyla yayımlanmıştır.
Genel olarak +35( bulgaristan ülke kodu) olan numaralar ülkemizdeki cep numaralarını bir şekilde ele geçirip! arıyorlar. mesela +359885928887 numaralı hattan çok yumuşak sesli bir bayan arayıp orta düzey türkçesiyle bişeyler geveliyor. internetten araştırdım kontör tuzağıymış. aman dikkat.
