Kullandığı bilgisayardan şikayetçi olan kişilerin çoğunda (neredeyse %90) gözlemlediğim sorundur. Adam bilgisayarın içine etmiş ama derdini anlatınca markanın, modelin anasına abradına sövüyor. Hangi markayı, hangi modeli kullanırsa kullansın bilgisayarı aynı sorunları yaşamaya kendisinin zorladığının farkında değil. Daha bilgisayara indirip sonra sildiğini zannettiği programları, oyunları silmeyi becerememiş, 5 yılda bir kez bile windows güncellemeyi yapamamış, bilgisayarı mal mal programlarla doldurmuş, virüsleri doldura doldura yıllardır kullanmış ama sonra markaya, modele sövüyor. Daha ekran parıltısını bile düzenleyemiyor ama 6 yıldır kullandığı laptoptan şikayetçi.
Buhar-Hudat hanedanı Samanilerden önce Buharayı yöneten hanedandır. 680 yıllarından başlayarak, Samani hükümdarı ismail b. Ahmed Buharayı kendi devletine katıncaya kadar iktidarları sürmüştür.
Etimoloji : Buhar-Hudat, Buhar-Hudah : Buharanın Kralı, Buharanın Sahibi demektir.
Buhar-Hudat hanedanının kuruluş tarihi net olarak bilinmiyor. 10.yüzyılda yaşamış Iranlı tarihçi Nerşahi bazı yöneticilerin isimlerini veriyor, fakat onların hepsinin aynı aileye mensup olup-olmadıkları bilinmemektedir. Nerşahi'nin ismini verdiği yöneticilerden ilki Abrai/Abarzi'dir. Nerşahinin verdiği bilgilere göre o zalim bir yönetici olmuş ve Kara-Cürcin isimli bir türk kralı tarafından devrilmişti. ismi verilen sonraki yönetici Kanadır. Kana Buharada kendi adına para darp ettirmesiyle biliniyor , fakat bazı çağdaş tarihçiler bu bilgiye şüpheyle yaklaşmaktadırlar. ismi verilen bir sonraki yönetici ise Makhdır. Buhar-Hudat ünvanıyla anılan ilk yöneticinin ismi Bindudur. Bindu 681 yılında Emevi komutanı Salm bin Ziyad tarafından arapların Maveraünnehire ilk akınları sırasında öldürüldü. Bindunun ölümünden sonra onun yerine oğlu Tuğşade geçti. Fakat, Tuğşade`nın yaşı az olduğu için gerçek yönetici rolünde onun "Hatun" unvanı taşıyan annesi bulunuyordu [1]. Onun devlet işleriyle ilgili soruşturmalar düzenlediği, yeni emirler ve yasaklar çıkardığı biliniyor. 676 yılında Onun Semerkantta arap saldırılarına yardım için birlik gönderdiği bilinmektedir [2].
706 yılında Buhara ve çevresindeki şehir ve kasabalarda bir iç savaş başladı. Vardana-Hudat olarak bilinen komşu Vardana hükümdarı bölgenin çoğunu ele geçirdi. Khunuk-Hudat ünvanlı diğer bir soğd lideri de durumdan faydalanarak Buhara soylularını kendi etrafında toplayarak kendisini Buhar-Hudat ilan etti. Aynı zamanda Horasanın yeni Emevi valisi Kuteybe bin Müslim, Buhara yakınlığında yerleşen Paykenti ele geçirdi. Şehir halkı ayaklandı ve bu ayaklanma araplar tarafından bastırıldı. Arapların Paykentte gösterdikleri gaddarlık Soğd dünyasında çok etkisi yarattı ve Khunuk yönetimi altındaki soylular Wardan-Hudat ile ittifaka yöneldiler. Fakat araplar ve soğdluların savaşı sırasında Wardan-Hudat öldürüldü ve bu Buhara-Vardana ittifakına ağır bir darbe vurdu. [3]
Buhara Kuteybe tarafından ele geçirildikten kısa bir süre sonra şehire arap garnizonu yerleştirildi ve 200.000 dirhem haraç tayin edildi. Aynı zamanda Semerkantı yöneten Tarhun isimli soğd hükümdarı da Emevi otoritesini kabul etti [4], [5], [6]. Toharistana yerleştikten sonra Kuteybe şehirin yönetimini Tuğşade`ye verdi, Khunuk ve destekçileri ise idam edildi.
712 yılında Buharada islamı yaymak için Kuteybe şehirin merkezine cami inşa etti ve yerli halkı ibadetlere katılmaya teşvik etmek için bunun karşılığında para ödedi. Fakat islamlaşma çok yavaş sürüyordu ve kendi çöküşlerine kadar Buhara yöneticilerinin hepsi Zerdüşti olarak kaldı [7], [8]. Tuğşada Emevilerden bağımsızlığını geri kazanmak istiyordu ve 718 yılında soğd yöneticilerine ve Tang imparatoruna elçiler göndererek onlardan araplara karşı yardım istedi [9]. 728 yılında Buharada araplara karşı isyan patlak verdi ve isyan bir yıl sonra bastırıldı.739 yılında Tuğşada dehkan soylu iki kızgın kişi tarafından öldürüldü ve yerine oğlu geçti.
750 yılında Emevi Hilafeti dağıldı ve yerine Abbasiler geçti. Buharada Şarih bin Şeyh liderliğinde yeni bir isyan başladı. Ebu Muslim Horasani isyanı yatırması bölgeye için Ziyad bin Salihin komutanlığı altında ordu yolladı fakat isyancılar arap ordusunu yendiler [10]. Fakat daha sonra yerli arap valisinin desteği ile araplar isyancıları yendiler. 750 yılında yerli vali Kuteybe (Tuğşadenin oğlu) öldürüldü ve yerine kardeşi Sakan geçti. 758 yılında Sakan öldürüldü ve yerine kardeşi Bünyat geçti. Bunyat da 783 yılında Haşim el-Mukannaya (https://tr.wikipedia.org/wiki/El-Mukanna ) verdiği destek nedeniyle öldürüldü. Bünyattan sonraki Buhara yöneticileri hakkında yalnızca sonuncusu olan Ebu ishak ibrahim hakkında bilgi vardır, diğerleri hakkında elimizde bilgi mevcut değildir. 890lı yıllarda Buhara ismail bin Ahmed tarafından Samaniler devletine ilhak edildi.
DiN : Buharanın yöneticileri de dahil olmak üzere halkının çoğu Zerdüştilik dinine mensuptu. Bununla birlikte Nasturi Hrıstiyanlığın izleri de gözükmekteydi. Nerşahi, Buhar-Hudat`lar devrinde Buharda bulunan bir kiliseden bahseder.
[1] Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia. London: The Royal Asiatic Society. page 18.
[2] Robert G. Hoyland (2014). In Gods Path: The Arab Conquest and The Creation of an Islamic Empire. Oxford University Press. pp. 120–121.
[3] Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia. London: The Royal Asiatic Society. p.34-35
[4] Shaban, M. A. (1979). The 'Abbāsid Revolution. Cambridge: Cambridge University Press. p.65
[5] Bosworth, C. Edmund. "BUKHARA ii. From the Arab Invasions to the Mongols". Encyclopaedia Iranica, Vol. IV, Fasc. 5. London et al.: C. Edmund Bosworth. p.541
[6] Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia. London: The Royal Asiatic Society. 35-36
[7] Shaban, M. A. (1979). The 'Abbāsid Revolution. Cambridge: Cambridge University Press. p.67
[8] Wellhausen, Julius (1927). The Arab Kingdom and its Fall. Translated by Margaret Graham Weir. Calcutta: University of Calcutta. page.435
[9] Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia. London: The Royal Asiatic Society. page 60.
[10] B. A. Litvinsky, Ahmad Hasan Dani (1996). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750. p.458
Merc-i Erdebil savaşı 7-9 aralık 730 yılında Güney Azerbaycanın Erdebil şehri civarında Hazarlarla Araplar arasında yaşanmış ve arapların ağır yenilgisiyle sonuçlanmıştır.
730 yılında Hazarlar 300 bin kişilik [1] orduyla Kağanın oğlu Barcik`in komutanlığıyla Emevilere karşı saldırıya geçtiler. Türkler (Hazarlar) Derbent, Deryal ve diğer geçitlerle Arran topraklarına sokuldular [2]. El-Cerrah [*] ordusunu Erdebile çekti ve orada bekledi. Hazarlar arap ordusunun yerini bir gürcü valisinden öğrendiler [3]. Hazar ve Emevi ordusu Araz nehri kıyısında Varsanda karşı-karşıya geldi, savaşta arap ordusu ağır yenilgiye uğratıldı ve el-Cerrah öldürüldü [4]. Tarihçi Agatiusa göre Araplar savaşta 20.000 kayıp ve bunun iki katı esir verdiler (muhtemelen Hazarların Erdebilde ele geçirdiği esirlerden de bahsediyor). Blankship avaşın 3 gün sürdüğünü diyor ve arap ordusunun sayını 25.000 olarak veriyor [5]. Hazarlar uzun kuşatmanın ardından Erbedil şehrini ele geçirdiler, şehirdeki erkekleri öldürüp, el-Cerrahın ailesi de dahil kadın ve çocukları esir alarak götürdüler [6]. Hazar ordusu Azerbaycanı dağıttıktan sonra şehirleri bir-bir ele geçirerek Musul ve Diyarbekire ulaştılar [7].
Gevond Hazarların baskını ile ilgili böyle yazıyor : "Onlar Hun toprağından. Çor geçitinden, Maskutlar toprağından geçerek Paytakaran (Kuzey Azerbaycanda bir yer) ülkesine baskın düzenlediler. Araz nehrini geçrek Azerbaycana (Iran Azerbaycanı-Tebriz) gittiler - Erdebil, Kandzak-Şahastani, Atşi-Bakuan isimli vilayeti, Saparat-Peroz ve Omerd-Peroz`u dağıttılar. [8]"
[1] Gevont, say. 71-72; Taberi, II, 1530-31; ibnül Esir, V, 118
[2] Tarihi Belamî say 517
[3] Tarihi Belamî say 516
[4] История Агван, стр. 261; Tarihi Taberi II, 1521; ez-Zehebi, sayfa. 56; ibn el-Esir, V, 118;
[5] Blankinship 1994, pp. 149–150.
[6] ibn -el-Esir; Feofan, sh. 626; Gevond, sh 72.
[7] ez-Zehebi, sayfa. 56-57; ibn-el-Esir, V.118
[8] Gevond sayfa 72
* el-Cerrah : Tam ismi Ebu Ubeyde el-Cerrah ibn Abdullah el Hakemi (arapça أبو عقبة الجراح بن عبد الله الحكمي). Arap komutanı. Azerbaycan, Ermenistan, Horasan, Basra, Sistan valiliği yapmıştır.
1412 yılında karakoyunlu türkmenleri ile şirvanşah gürcistan muttefikleri arasında yaşanan savaştır (battle of chalagan). Savaşta muttefik birlikleri Karakoyunlular tarafından dağıtılmış, Gürcistan ve Şirvanşah kralları esir alınmıştır. şirvanşah kralı ibrahim para ödemek ve karakoyinluların vassalı olma şartları karşılığında serbest bırakılmış, gürcü kralı konstantin ise kara yusufun oğlu tarafından kafası kesilerek öldürülmüştür.
Savaşın Nedenleri :
1408 yılında Emir Timurun oğlu Miranşahı yenerek öldürdükten [1] sonra Kara Yusuf Azerbaycanın kontrölünü ele geçirmişti. Kara Yusufun Azerbayanı ele geçirmesi Celâyirli Sultan Ahmetle arasının bozulmasına neden oldu. Kara Yusufun Akkoyunlularla savaşta olmasını fırsat bilen Sultan Ahmet Tebrizdeki Karakoyunlu birliklerine saldırdı. Sultan Ahmet Tebrizi ele geçirmek için daha önce de buraya oğlu Keyumersi yollamış Şirvanşah I ibrahimden yardım istedi.
Bu sırada Erzincanda olan Kara Yusuf olaylardan haberdar olarak Tebrize Şirvanşah birliklerinden önce yetişti. 30 Ağustos 1410 yılında Tebriz civarında Kara Yusuf ve Sultan Ahmet arasında yaşanan savaşta Celayirliler ağır yenilgiye uğradılar. Elinden okla yara almış Sultan Ahmet Babaüddin Cülhan isimli bir Tebrizlinin bahçesinde saklandı, Babaüddin ise onu yakalayarak Kara Yusufa teslim etti. Sultan Ahmet, Kara Yusufun emri ile öldürüldü ve Celayirliler devletine son koyuldu.
Şirvanşah I ibrahim oğlu Keyumersi Şirvanşahlar ordusu ile birlikte Tebrize Sultan Ahmede yardım için göndermişti. Sultan AHmetin yenildiği gün Tebriz civarına yetişen Keyumers Karakoyunluların ani saldırısına uğrayarak esir alındı. Keyumers Kara Yusufun emri ile Erciş kalesinde hapse atıdlı. Şirvanşah ibrahim oğlunun serbest bırakılması için Kara Yusufa para teklif etti [2] [3], fakat Kara Yusuf Keyumersi para almadan Şirvanşah ibrahimden Karakoyunlulara tabi olmasını içeren bir mektupla serbest bırakarak babasına yolladı. ibrahim oğlunun Kara Yusufla antlaşarak kendisini devirmesinden şüphelenerek Keyumersi idam ettirdi [4] [5]
Savaş :
Keyumersin idamı haberini alan Kara Yusuf Tebrizden ayrılarak Karabağa yola çıktı, Şirvanşah ibrahime elçi yollayarak tabi olmasını taleb etti. Bağımsızlığını kaybetmek istemeyen ibrahim, Şeki hakimi Seyyid Ahmet Orlat ve Gürcistan kralı I Konstantinle ittifak kurarak 12 binlik süvari ile Kara Yusufun üzerine yürüdü.
Savaş 815 yılının Şaban ayında (1412 yılı Aralık ayı) yaşandı. Savaşın ilk bölümünde Şirvanşah ibrahimin birlikleri yenilerek geri çekildiler ve gürcü birlikleri ile birleştiler. Savaşı Gürcistan kralı I Konstantin devam ettirdi. Kısa sürede muttefik birlikleri Karakoyunlular tarafından kuşatılarak yenildiler, Ibrahim ve Kral Konstantin esir alındı [6]
Sonuç :
Gürcü Kralı I Konstantin,Konstantinin kardeşi, Şirvanşah ibrahim, ibrahimin kardeşi ve oğulları, çok sayıda gürcü ve şirvan soylusu ve askeri Karakoyunlular tarafından esir alınmıştı. Onların hepsi kelepçelenerek Kara Yusufun huzuruna getirildiler.
Kara Yusuf sıradan şirvan askerlerinin ücretsiz serbest bırakılmasını, gürcü askerlerin ise idam edilmesini emretti. Gürcistan Kralı I Konstanin kardeşi ile birlikte 300 gürcü soylusunun kellesi alındı. Kral Konstantini ise Kara Yusufun oğlu Pirbudak kendi elleriyle öldürdü [7] [8]. Şirvanşah ibrahim ve oğulları ise kelepçelenerek Tebrize hapishaneye götürülüdüler. Kara Yusuf ise Şamahı şehrini ve Şirvanın bazı köylerini yağmaladıktan sonra Tebrizi geri döndü. Karakoyunlular ganimet olarak Şirvandan kendileriyle 1 milyon baş hayvan (sığır, koyun) götürdüler [9][10]. Şirvanşah ibrahim ve Şirvan soyluları Karakoyunluların vassalı olmayı kabül ettikten ve büyük miktarda para ödedikten sonra serbest bırakıldılar [11] [12] [13].
[1] - Şeref han Bitlisi, Şerefname. II/100
[2] - Samerkandi, s194-195
[3] - Petrushevsky, s158
[4] - Mirkhond, s.294
[5] - Petrushevsky, s.159
[6] - Sara Aşurbeyli, Şirvanşahlar dövləti, Bakı, 2006, səh 356-359
[7] - Müneccimbaşı, s.171
[8] - Dorn, s.578
[9] - es Sehavi, s.188
[10] - З.M.Бyниятoв - Hoвыe мaтepиaлы, 3, c.63
[11] - Samerkandi s.234-236, 244
[12] - Şeref han Bitlisi, Şerefname.cilt 2 sayfa 101-102
[13] - Tarihi Cennabi, v.959b
Mahmutabad muharebesi, Karabağ muharebesi olarak da bilinir. 1469 yılında Azerbaycanda Timurlu ve Akkoyunlu devletleri arasında gerçekleşmiş bir savaşdır.
Karakoyunlu Cihanşah'ın ölümünü fırsat bilen Timurlu Ebu Said Han Azerbaycan, Iran ve Irak topraklarını ele geçirmek için , Karakoyunlu saltanatının mudafası bahanesi ile ordu toplamaya başladı. Ebu Said Han, Uzun Hasana mektub yazarak ondan bu toprakları terk etmesini istedi.
1468 yılında Timurlu ordusu Azerbaycana girdi. Timurlu ordusu kışı Mahmutabad'da geçirme kararı aldı. Akkoyunlular gece baskınlarıyla Timurluları zor duruma sokmaya çalışıyorlardı. Baskınlar sonuçunda Timurluların cephanesi Akkoyunluların eline geçti. Durumu git-gide zorlaşmakta olan Ebu Said Han geri çekilme kararı aldı. Akkoyunlular 27 bin kişilik Timurlu ordusunu takib ederek saldırdılar ve mahvettiler. Ebu Said Han esir alındı ve Uzun Hasan onu idam etmesi için Timurlu tahtına iddia eden Muhammed Yadigara yolladı, o da Ebu Saidi idam ettirdi.
Kaynaklar : Hasan Bey Rumlu, Ahsenü't-tevarih sayfa 147 ve 263-265.
Martjin Theodoor Houtsma , First Encyclopaedia of islam .
Şah ismailin divanından görüntüler. Bu divan nushası şahın ölümünden önce hazırlanmıştır, şu an britanya kütüphanesinde 11388 numara altında korunuyor.
1480 yılında Akkoyunlu ve Memlük devleti arasında yaşanan savaştır. el-ruha urfanın eski ismidir ve muharebe bu isimle bilinir.
Memlük sultanı kayıtbay akkoyunlu uzun hasanın ölümünden yararlanarak emir yaşbeki 100bin kişilik orduyla urfayı tutmak için gönderdi [1]. Emir Yaşbek fırat nehrini geçerek urfa'nın kuşatmasına başladı [2]. Kale kumandanı Kutbeddin Bektaş savunmaya başladı. Sultan Yakuba haber ulaştığında Bayandur bey, Süleyman bey Bicanoğlu ve Emir Halil bey Bektaş'ın komutanlığında Urfanın savunulması için ordu yolladı. [3]
Akkoyunlu ordusunun şehire yaklaştığını duysa da Emir Yaşbek geri çekilmedi. Ve Urfa yakınlığında iki ordu karşı-karşıya geldi. Memlük ordusunun sağ koluna Şam valisi Kansu, sol koluna halep valisi Özdemir, merkezine ise Yaşbek komutanlık yapıyordu. Savaş sonunda memlük ordusu ağır yenilgiye uğradı [4]. Emir Yaşbek, Kansu Yahyavi ve Özdemir esir alındılar, emir yaşbek idam edildi [5]. Emir Yaşbekin kellesi Sultan Yakuba gönderildi.
Bu savaş sonrası memlük devleti önemli komutanlarıni kaybederek ağır bir darbe aldı [6].
[1] ibn ilyas, Bedâyi ü'z-Zuhür, cilt 3, sayfa 166.
[2] J.E.Woods, Akkoyunlular sayfa 236.
[3] V.Minorsky, Persia in A.D 1478-1490 . sayfa 45
[4] F.Sümer, Çukurova tarihine dair araştırmalar, sayfa 54.
[5] H.Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, sayfa 195
[6] ibn ilyas, Bedâyi ü'z-Zuhür, cilt 3, sayfa 175
1795 yılında kaçar devleti ile gürcü kartli-kaheti krallığı arasında yaşayan savaş.
Aga Muhammed Şah Kaçar gürcülerin ruslarla yaptıkları antlaşmalı bozmalarını ister ama gürcüler kabül etmez. Bu zaman kaçarlar gürcistana saldırmaya karar verirler.
Gence hanlığı ile birlikte 35bin ordu toplayan Kaçarlar tiflise diğru yürürler. 8 eylül 1975 tarihinde tiflis yakınlığında krtsanini köyünde kaçar ve gürcü ordusu karşı karşıya gelir. gürcüler 2 gün direniş gösteriyor ama 11 eylülde kaçarlar gürcü ordusunu mahv ederek tiflise giriyorlar.
kaynak - Devid Marşall - Lenk ( (1962), A Modern History of Georgia, p. 38. London: Weidenfeld and Nicolson.
şehire giren kaçar ordusunu görünce tiflis halkı "qezi qezi kikibaşi movida" (kaçın kaçın kızılbaşlar geldi) bağırarak evlerine koşarak saklanıyorlar. ama şehirdeki herkesin tüm mal varlığı yağmalanıyor. [С. Р.Кишмишев, "Походы Надир-шаха в Герат, Кандагар, Индию..."]
marx'ın eşcinselliğe bakışı olumlu değildir. engels'e yazdıgı mektup'ta eşcinselleri sapık olarak adlandırıyor ve eşcinsel hareketlerinden midesinin bulandığını yazıyor.
"doğu avrupa'da ulrichs ve hirschfield önderliğinde "homoseksüel hakları harekatı" midemi bulandırıyor. homeseksüeller tabiata karşı çıkan sapıklardır ve yok edilmeleri gerekiyor." [kaynak: marx/engels collected works sayfa 269]
nuri demirağ tarafından yaptırılan uçuş okulu. şu an istanbul hava limanı sınırlarında elmas çiftliği diye bilinen arazide yerleşiyordu. türkiyenin ilk havacılık (uçuş) okuludur.
