uluğ türk şah ismail'in şiirlerinde kullandığı mahlastır. bu mahlas ile yazdığı şiirlerini 'divan' ve 'dekname' isimli eserlerinde külliyat haline getirmiştir.
şiirlerinde arı bir türkçe'den başka bir dil kullanmamış, farsça yazan yavuz gibi türk diline ihanet etmemiştir.
deyişleri bugune değin alevi cemlerinde söylenegelmiştir. bu noktadan hareketle alevi kandaşlara moskova uşağı, polonya yahudisi nazım hikmet verzanski'ye değil, öz ataları şah hatayi'ye sahip çıkmalarını, 500 yıldan beri o'na çirkin iftiralarla diş uzatan türklük düşmanlarıyla mücadele etmelerini salık veririz.
çün bizim özümüz ondadır, şah hatay bizim başbuğumuzdur.
safevi şah'ı şah ismail'in şiirlerinde kullandığı mahlastır. öyle bir mahlastır ki çağdaşı, can düşmanı "selimi" ile hep bir mücadele içindedir.
bu mücadelenin ve çaldıran savaşının gayri resmi sebebi ise zevcesi taçlı han'dır...
çaldıran savaşı sonrası yavuz sultan selim'e esir düşen eşi "taçlı han" için şu şiiri kaleme almıştır;
--spoiler--
eya gönül kuşu derler behar imiş, mene ne.
bısat-ı ıyş aceb rüzigar imiş, mene ne.
deyirler oldu deli leyli zülfüne mecnun,
deminde ol dahi bir bikarar imiş, mene ne.
ahuttu yaşumu devran, baturdukaannuma el,
rakib elindeki dest-i nigar imiş, mene ne.
lebin zulali ne sırdı, tükendi ömrü aziz,
hayat-ı hızr eğer paydar imiş, mene ne.
bu baht-ı bed ki menem var, hatayi ol şuhu,
gam ehline diyeler gamküsar imiş, mene ne...
--spoiler--
günümüz türkçesi ile;
--spoiler--
ey gönül kuşu bahar gelmiş diyorlar, bana ne.
işret sofrası bir başka türlü olur diyorlar, bana ne.
diyorlar ki mecnun leyla'nın siyah saçı uğruna deli olmuş,
o da ne yaptığını bilmezin biri imiş bana ne.
devran göz yaşımı akıtıp, kanıma el batırdı,
rakibin elindeki sevgilinin eli imiş, bana ne.
dudaklarının ıslaklığı ne sırdır ki, onsuz aziz ömür tükendi,
hayat suyu imiş, hızır'ın ömrü tükenmezmiş, bana ne.
hatayi, bende bu kötü talih var iken,
o güzel dertli olanların derdini dağıtıyor deseler, bana ne...
--spoiler--
yani bu şiirde bir yerde yavuz sultan selim; yani "selimi" ile olan mücadelesinin nedenini de tarihe not düşmüştür hatayi; yani şah ismail bir yerde.
o taçlı sultan'dır ki iki büyük hükümdarın, hatta iki devletin arasını açacak derecede güzel imiş...
