ancak "sözkonusu x ise gerisi teferruattır" zihniyetiyle açıklanabilecek ezik, çirkef, cahil ve insanlık dışı mantık. burada kimse özellikle fener'e fatura çıkarmasın; bu memlekette aynı formüldeki X yerine başka birşey koyun, sonuç değişmez: vatan, din, parti, mahalle, necla, vs. hep aynı hadise. bir şeyi bayrak yaptık mı, tamam işte, bunun savunulması için herşey mübahtır. tüm hukuki, insani, sosyal ve ahlaki değerler ayaklar altına alınabilir; niye? çünkü aşırı derecede eziğiz, çünkü bize aklımızı kullanmaktan, diğer insan ve fikirlerle empati kurmaktan, kişilik sahibi olmaktan çok daha önce susmak ve itaat etmek öğretilir. bu yetiştirilmenin sonucunda dünyada bilim, sanat, spor gibi alanlarda hiçbir elle tutulur başarıya imza atamayan bir ülke çıkar.
bu gerçek altında ezilmenin getirdiği psikoloji üç türlü netice verebilir: ya umursamazsın ve kendini insanlık işlerinden komple soyutlarsın, bak mesela kuzey kore. ya "acaba ben yanlış mıyım, kendime bir çeki düzen vereyim" diye düşünürsün, bak mesela bizden sonra avrupa birliğine başvuran ancak bizden önce gereken şartları yerine getiren ülkeler. ya da bu iki seçeneğin ortasında kalırsın, bu da üçüncü yoldur ki, işte bizim halimiz tam da budur: hem dünyada ve çevremizde olup biten hadiselere dahil olmaya çalışmak, hem de bu doğrultuda yapılması gerekenleri israrla ve inatla yapmamak.
tekrarlamakta fayda var: kimse tek başına fener'i suçlamasın. fener bir sebep değil, bir sonuçtur, yanlışların vücut bulması, billurlaşmasıdır. toplumsal ve kültürel kanalizasyonlarımız temizlenmediği sürece aynı pis kokular çıkmaya devam eder. birgün "bir fenerbahçe hadisesi vardı, bu sayede birçok değişimler yaşadık" denebilirse ne ala, fener önemli ve tarihsel bir kavram olur. yok eğer on sene sonra şimdikine benzer hadiseler tekrar ediyorsa, hala herhangi bir bayrağı sallarken altımızda don yokmuş fotoğrafını vereceksek, demek ki fener'in herhangi bir özelliği yoktur ey insanlar...
