bilmem ne sınavında çıkmış bir sorunun şıklarından biri, sorunun içeriği her nekadar galatasarayı eziklemek olsada kesin bilinen bir kavram vardırkı oda şudur 'vazgeçilemeyen hazımsızlık'.
neredeyse bütün kişisel gelişim kitaplarında bahsedilen* psikolojik durum. yukarıda yazıldığı gibi birkaç klişe örneği vardır hep bundan bahsedilir ve üzerine "o güç senin içinde!" temalı cümleler eklenerek "gaz" durumuna getirilir ve okura günde 3 dozaj verilir.
Fenerbahçeliler Galatasarayın aldığı avrupa kupasını hazmedememekte ve bu başarılara "tesadüf" diyerek, kendilerince bir bahane bulmakta ve "kedi uzanamadığı ciğere mundar dermiş" deyimini sürekli duymaktadırlar.
Bu durum öğrenme teorilerindeki hangi kavrama örnek olabilir ?
zamanla öğrenilen hatta alışkanlık haline gelen çare bulamama eylemi. korkaklık bir nevi kaçış üst üste gelen zorluklardan, bıkkınlık belki de pes etme... istemeden ya da isteyerek farketmez. zor olan anların ve sonuçlarının kader vasfına bürünmesinde kuvvetli katkılarda bulunma yetisi bu çaresizlik dediğimiz.
çare vardır her daim, düşünmekle başlar ve 'tarih tekerrürden ibarettir' öngörüsünü silmekle. körelmesidir bir nevi beynin hatta uzuvların, üşenmektir bir şeyler yapmaya, umutsuzluktur.
çaresiz değiliz elbette insanlık olarak, yapılacak her zaman bir şeyler vardır. çare bile olmasa derdimize elimizden geleni yapmanın verdiği doyum vardır, işte o zaman aşılamazdır ve doğru olan her şey denenmiştir. belki de o zaman kaderdir. ama eğer biz müdehale etmez de oluruna bırakırsak kader zannettiğimizi korkaklık, tembelliktir yaptığımız.
Dersimiz ezeli rekabet!
Fenerbahçe'nin ezeli rekabette Galatasaray'a karşı kurduğu psikolojik üstünlük, test kitaplarına konu oldu !..
ihtiyaç Yayıncılık adlı eğitim kurumunun, öğretmen adayları için hazırladığı Pedagojik Formasyon test kitapçığında Fenerbahçe-Galatasaray rekabetinin konu edildiği bir soru yer alıyor !..
Soruda, Fenerbahçe'nin Galatasaray'a karşı ezeli rekabette psikolojik üstünlük kurmasından yola çıkılıyor. Soruda, Galatasaraylı futbolcuların "Ne yaparsak yapalım yine kazanamayacağız" şeklinde bir düşünceye kapıldığı varsayılarak; bunun öğrenme teorilerinde neye karşılık geldiği soruluyor.
"Öğrenme teorileri" hakkındaki soru şöyle:
Galatasaraylı futbolcuların Fenerbahçe maçından önce, daha önceki maçlarda aldıkları sonuçlar akıllarına gelmekte (6-0, 4-0, 3-2, 4-3) ve Galatasaraylı futbolcular "Ne yaparsak yapalım yine kazanamayacağız" diyerek, daha az çalışmakta ve yine başarısız olmaktadırlar.
Bu durum, öğrenme teorilerindeki hangi kavrama örnek olabilir?
A) Habercilik
B) Tepkisel koşullanma
C) Kendini gerçekleştiren kehanet
D) Öğrenilmiş çaresizlik
E) Sistematik duyarsızlaşma
DOĞRU CEVAP: D
Konuyla ilgili olarak Ligtv.com.tr'ye konuşan ihtiyaç Yayıncılık yetkilileri, bu sorunun Öğrenme Psikolojiyle ilgili olduğunu ve Pedagojik Formasyon sınavına hazırlanan öğretmen adayları için hazırladıkları test kitapçığında yer verdiklerini belittiler. Yetkililer "Doğru cevap nedir?" sorumuza ise "D şıkkı" yanıtını verdiler.
ne kadar gülümserse gülümsesin,ne kadar hayat dolu olursa olsun bir yerden sonra çevredeki karamsar insanlar yüzünden, gülüp geçilen,ölüme,ayrılığa,yoksulluğa,türlü türlü acılara rağmen,bir yerden sonra, "olmayınca olmuyor demekki" hissiyle "merhamet tanrım,merhamet gözyaşıma" diyebilmekten bile aciz hale gelince insan, öğrenilmiş çaresizliğin içinde ,kanında bir zehir varmıscasına boğuluyor.
"sen de bilirsin hiç bir acı sonsuza dek sürmez..."
öyle ama, bıçağı bir insanın sırtına saplamak vardır, bir de yetmezmiş gibi sırtında çevirmek vardır. yara iyileşir. izleri hep durur...
bir örnek:
bir akvaryumun ortasına saydam bir plaka yerleştirilir ve akvaryumun bir tarafına büyük diğer tarafına küçük balık koyulur. büyük balık acıktığında küçük balığa hamle yapmak için yaklaştığında saydam plakaya çarpar. bir kaç başarısız denemeden sonra plaka kaldırılır ve büyük balık plaka kaldırılmasına rağmen küçük balığı yanından geçip gider, onu yemekten vazgeçer. burada büyük balık çaresizliği öğrenmiştir.
yapacak bir şey yok düşüncesinin bütün benliği kaplaması durumudur. çaresizlik bir kez kabul edildikten sonra birey çözüm odaklı çalışmaz. çözümsüzlüğü savunur olur. bunları istese de istemese de yapar.
çocuklarımızı, çaresizliği öğrenecekleri deneyimlerden uzak tutarak sorun çözen bireylerin yetişme yolunu açabiliriz.
bu konuda en beğendiğim hikaye 5 maymun deneyidir.
Deney adi : 5 MAYMUN
Amac: Maymunlarda sartlanma miktarini ölcmek ve insanlarla arasindaki farki görmek
Bir kafese beş maymun koyarlar. Ortaya bir merdiven ve tepesine de iple bağlı bir salkım muz asarlar. Her bir maymun merdivene çıkıp muza ulaşmak istediğinde dışarıdan üzerine soğuk su sıkarlar.
Her maymun aynı denemeye giriştiğinde buz gibi soğuk su ile ıslatılır. Bütün maymunlar bu denemeler sonunda ıslanmayı tecrübe etmiş olurlar. Bir süre sonra muzlara hareketlenen maymunlar diğerleri tarafından engellenmeye başlanır.
Suyu kapatıp maymunlardan biri dışarı alınıp yerine yeni bir maymun konur. Yeni maymunun ilk yaptığı iş muzlara ulaşmak için merivene tırmanmak olur. Fakat diğer dört maymun buna izin vermez ve yeni maymunu döverler.
Daha sonra ıslanmış maymunlardan biri daha kafesten alınır ve yerine yeni bir maymun konur. Ve merdivene ilk yaptığı atakta dayak yer. Bu ikinci yeni maymunu en şiddetli ve istekli döven ilk yeni maymundur.
Islak maymunlardan üçüncüsü de değiştirilir. Üçüncü yeni gelen maymunda ilk atağında cezalandırılır. ilk gelen iki maymunun yeni geleni niye dövdükleri konusunda bir fikirleri yoktur ama dövmektedirler.
Son olarak da kafesteki ıslanan son maymun olan dördüncü ve beşinci de değiştirilir. Tepelerinde bir salkım muz asılı olduğu halde artık hiçbir maymun merdivene yaklaşıp muzları almak için hamle yapamamaktadır.
NEDEN mi? Çünkü buna organizasyonel negatif öğrenme denir. insanoğlu için de tüm bunlar aynen geçerlidir.
ölüm karşısında hangi insan çaresizliği "öğrenmez" ? bunun gibi, hayatta insan pek çok çaresizlik öğrenir, öğrenebilir. öğrenmek; yaşamak, görmektir bunu zaten.
küçük çocukların ağlayarak iş yaptırmaları buna en güzel örnektir. doktorlar çocukların ağlamasını durdurmak için isteklerini yapmayın derler. çünkü çocuk her ağladığında istediğini alacağını bilecek ve bunu silah olarak kullanmaya başlıcaktır. oysa birkaç kez belki sizi sokakta rezil edecek olsa da istediğini yapmadığınız takdirde çocuk ağlayarak isteklerini yaptıramıyacağını anlıyacak ve bundan vazgeçecektir.
şartlanma denilen kavram. bir şeyin olacağı varsa da, bundan habersiz olma ve çabadan vazgeçiş. istediğin, önüne konulsa da yüz çevirme, umutsuzluk ve bir tür boyun eğme. başka bir deyişle, o şeyin kötü gideceği inancının iyice aşılanmış hali.
--spoiler--
kentli özgür kadınların -hayatının aşkını arama- serüveni genellikle öğrenilmiş çaresizlikle biter. aşkın mutluluk getireceği inancıyla, aşka açık yaşarlar. birinci, üçüncü, dokuzuncu sevgilide de -mutluluğu bulamayıp- ayrıldıktan sonra, "bunların hepsi aynı" deyip -aşka tövbe- ederler. "prensimi bulmak için daha kaç kurbağa öpmem lazım!" diye söylenirler. hayatlarını aşka kapatırlar. bir gün -bay doğru- kapıyı çalar ama kapı şiddetle yüzüne çarpılır. bu da öğrenilmiş bir çaresizliktir.
--spoiler--
insan olmak denen nanenin gözümdeki değerini yok etmiş kavramlardan biri daha. yüzde yüz gerçektir tabii ki, öğrendiğimiz şeylerin bizi her daim ileri götürmediğini, sefaletimizi, küçüklüğümüzü, çaresizliğimizi de öğrendiğimizi kabul edemeyiz çoğumuz bu bizi küçük yapar çünkü, halbuki biz dev aynalarımızla ne mutluyuz. üreten, çalışan, var olan bireyleriz değil mi? hayat sanıldığından da gamsızmış, herkese başka kurarken kahpe tuzaklarını.
Meslek edinememiş, dikiş tutramamaış ancak çenesi kuvvetli adamların hepsi sonunda ya siyasetçi olur yada kişisel gelişim uzmanı.
iki gruptaki insanlarda gece karanlığında yokuştan yuvarlanan ateş topları gibidir. ilk bakıldığında ışık veriyorlar sanılır halbuki etraflarını yaka yaka yuvarlanmaktadırlar.
Bu işssiz güçsüz gerzeklerin son zavarlmasıda bu cümledir.
Martin Seligman denilen bilim adamı bir deney yapıyor. Deneyin konusu hayvan şartlanmaları ve pavlo deneylerin detaylandırılması. Neyse ortaya çıkardığı sonuca Learned Helplessness diyor. Bizim uyanıklar bu cümleyi alıp nasıl oluyorsa öğrenilmiş çaresizlikler diye tekrarlıyor. Hayvan şartlandırılması ile insan şartlandırılması arasında bağ kurma işini sosyoloji bilimi 1967 yılında bıraktı.
çok konuşan ama boş konuşan nlp ci kişisel gelişimci, yaşam koçcu denyolar bu kulağa hoş gelen hikayeleri kendilerine sermaye yapıyorlar.
'insanlarda engel şartlanması yapılamaz' insan uyum sağlayan ve değişken bir tavır sergiler. şartlar değiştiğinde yeni sınırlara yaylırlar. Ağustos depremin hatırlayın. Asla eve girmem diyenlerin hepsi aynı evlerde oturuyor.
Akvaryumun ortasındaki cam kalktımı insanlar yola devam ederler hatta camı bir daha hatırlamazlar bile.
