öğrenilmiş çaresizlik kuramı 1970'lerde yaptığı öğrenme deneyleri sonucunda martin seligman tarafından ortaya atıldıktan sonra bugün de halen depresyon modellerinde büyük rol alıyor.
ilk önce, davranış laboratuarının kapısını aralayarak deneyin orijinaline bir göz atalım isterseniz. seligman, deneyinin ilk yarısında denek olarak kullandığı köpekleri sürekli ama kısa aralıklarla şiddetli elektrik şoklarına maruz bırakıyor. laboratuardaki köpekler, maruz kaldıkları ve daha da önemlisi engelleyemedikleri bu ceza karşısında çaresizlik geliştiriyorlar. daha sonraysa, deneyin ikinci ayağına oluşturan klasik kaçınma eğitimine geçiliyor. normal şartlar altında, bu eğitim sırasında kutucuklardan birinin zeminine uygulanan elektrik şoku zil, ya da bir ışık kaynağıyla beraber koşullandırılarak hayvanın diğer kutucuğa zıplaması ve elektrik şokundan kaçınması öğretiliyor.
*
ancak seligman'ın köpekleri, ilk etapta şoku engelleyemeyeceklerini öğrenerek çaresizlik geliştirdiğinden, ikinci aşamada düzenek zıplayarak karşı tarafa geçebilmelerine ve şoktan kurtulabilmelerine el vermesine rağmen kontrol grubundan farklı olarak bu davranışı geliştirmeyi öğrenemiyorlar. diğer bir deyişle, çaresizlik, kaçınma davranışını inhibe ediyor.
çare aramaktan pes edip en kötüsüne eyvallah demek böle yaşamaktır.kötü yanı artık beyin hamlar basit şeyler bile çaresizliğe gömülür,iyi yanı ise herşeye koşmamayı oturup elden gidenleri izlerken yıkılmamayı da öğrenir insan.
bu durum fenerbahçe-türkiye kupası ikilisi arasında da yaşanmaktadır. hatta bi ara azize bu çaresizliği iyice öğrenmiş olacak ki, türkiye kupasına paf takımla çıkacağız gibi söylemlerde bulunmuştu.
depresyonik ruh halinin neticelerinin açıklanmasına yönelik ortaya konulmaya çalışılmış tezlerin dışında ele alınan fizyolojik olmayan çevresel faktörlerin insan zihninde yarattığı kalıplaşmış bilgi reyaksiyonlarının içeriğine yönelik çıkarımların anlamdırılma evrelerinin neden-sonuç ilkesi ilerince ruh haline istinaden bulunan varsayımlardan sadece bir tanesi olması bu kuramın; psikolojide çeşitlilik gösteren fikir telakkiyecilerinin bilgi edindikten sonra yorum katma çabalarının ne derece bilim olana katkı sağladığı tartışıldı. bu tartışmalar elbet psikanlaliz çıkarımlara dayandırılma safhasına kadar gitti ki; insan güdülerinin bilinç dışı üretimlerinin kaynağının belirlenmesi, tespiti adına öne sürülen teorilerin aslında real dünyadaki gerçeklerin birer yansıması oldukları ve edinilen davranışın edilme sürecine nasıl ulaştığı sorusuna çok farklı yanıtlar üretildi. işte bu safhada çaresizlik sözlük anlamı ve gerçek hayatta yaşanılan ve süreklilik sahipliliği bakımından ele alınılması en mutlak konu haline geldiki bu bilim adamlarının öne sürdüğü metaryalist somutçu geleneğinin ne derece tırt bir anlayış olduğunu gözler önüne serdi. seriş bilim adamlarının ruhani olanın insan özüne yakın, özün ise mayasal bir kubist benzeri bir yanılsamadan ibaret olamdığı, bilinmeyene ilginin bilinmeyinin gerçek olduğu telakkiyesinin varolduğu gerçeğinin görülmesine zemin hazırladı ki konumuz bu değil, neyse. çaresizlik; durumdan türeyen türediği çerçeve içinde meydana geldiği olaydan bağımsızca zihinde süreçsel boyutta yer edindiği, edindiği mevkide davranış çeşitliliği içersinde evrimini gerçekleştirip ntur olmayan, genellikle negatif yönde yaşama direk etki eden bir sonuçken birden neden olabilen bir kavramdır. bu kavramın devamlılığı ve tekrar edilişi duygunun özünden ziyade diğer yaşanmışlıklardan kaynaklanan negatif ruhsal bağımlılıklarla etkileşimidir. insanın bir öğrenme süreci vardır ki bu süreci tamamlayamadan yani öğrenmeyi öğrenemeden bir duyguyu tekrarlayabilmesi olanaksız olduğundan çaresizliği, hayata çaresiz kalması tamamen bu durumunun daha önceki kopyalarından yani çevresindeki insanların çaresizliğinden örnekleme yapmasının bir sonucu ve bahsettiğim deneyimlerinden kaynaklıdır. mesela bir insanın babası pısırıksa o kişininde aynı pısırıklığı sergilemesi olası bir davranıştır ki bunun tam zıtdıda mümkün ki o da konumuz değil.
maalesef türkiye'de çoğu insana musallat olmuş bir duygudur. zanneder ki türkiye'nin gelişmesine batılılar ve yahudiler engel oluyor. zanneder ki ne kadar uğraşırsa uğraşsın birileri önünü kesecektir. bu duygu maalesef türkiye'yi ileri götüreceklerini düşündüğümüz öğrencilerde çok yaygındır. çoğu komünist olur, anti-amerikancı olur. yaratıcılığı arttırıp hizmet kalitesini arttırmak yerine ona öğretilmiş düşmana karşı savaşmak daha anlamlı gelir.
halbuki dünyada geçmişte fakir olup sonra gelişmiş o kadar ülke vardır ki. bu emperyalizm neden sadece bize karşı savaşıyor anlamış değilim.
