cığ altında kalırsanız yapacağınız ilk iş elinzle ağzınızın önünde hava boşluğu açmak olmalı, çünkü yardım gelene kadar havasızlıktan ölürsünüz. başaşağı kalıp kalmadığınızı anlamanın tek yolu tükürmektir. yerçekimine göre hareket edecek olan tükürük size nasıl kaldığınızı gösterecektir.
bu arada yamaçlarda kar ne kadar azsa çığ tehlikesi o kadar artar. sesin çığa neden olduğu şehir efsanesidir--sinama filmlerinde hep öyle olur. çığın nedeni, üsteki kar tabakasının altaki kara tutunamayıp bir blok halinde kaymasıdır, aynen masanın üzerinde duran kalın bir derginin masasının üzerinden yere kayması gibi.
ufak sesin bile tetiklediği kar felaketi. ülkemizde en çok doğu anadolu bölgesi'nde bitki örtüsünün azlığı ve çorak toprak yapısı bu felakete meydan vermektedir.
"eğimli arazi üzerine birikmiş kar örtüsünün yerçekiminin aşağıya doğru birikerek hareket etmesiyle çığ oluşur.
çığın oluşumu; arazi, hava ve kar örtüsünün durumu ile ilişkilidir. depremler ve insanlar da çığ oluşumunda etkili olmaktadır.
dünyada özellikle dağlık kesimlerde normalin çok üzerinde düşen kar yağışları ve orman örtüsünün de ortadan kaldırılmasının etkisiyle çığ olaylarında artma görülmektedir. vadiler boyunca kurulan yerleşimlerde özellikle çığ riski fazladır.
çığ afet riskinin azaltılması için;
- çığ bölgelerine yeni yerleşim birimlerinin kurulmaması,
- çığ ve sel yataklarında var olan yapıların kaldırılması,
- erken uyarı sistemlerinin kurulması,
- ormanlık alanların tahrip edilerek çığ güzergahı oluşturulmaması
çığ, farklı nedenlerden dolayı dağdan aşağıya doğru kayan büyük kar kütlelerine deniyor. Bol kar yağışı olduğunda, taze kar tabakasının alttaki eski tabakayla iyi kaynaşmaması sonucu, rüzgarın kaldırdığı büyük bir kar kitlesinin aşağı inerek alttaki kar tabakası üzerinde kayması sonucu oluşabildiği gibi; bir hayvan veya kayakçının oynak kar tabakasını çiğneyerek harekete geçirmesi sonucu da oluşabiliyor.
Çığ genellikle çok hızlı gelişiyor ve hareket ediyor. Bu sebeple, çığın oluştuğu fark edildikten sonra mümkün olduğunca hızlı ve soğukkanlı olunması gerekiyor. Çığın başlangıç anından sonra, eğer bina içinde değil de, dışarıda bulunuyorsanız; aşağıdaki tavsiyelere uymalısınız:
bağlı olarak, o alandan çok hızlı bir şekilde ayrılmaya karar vermek gerekir.
* Çığın daha yavaş ve yüksekliğinin az olduğu kenar kısımlarına ulaşmaya çalışmak,
* Bağırarak veya başka ses kaynaklarını (korna, çan, ıslık, siren) kullanarak, diğer insanları uyarmak,
* Eğer çığa yakalanmamız kesin ise veya o anda kayak yapıyor iseniz, kayak sopalarını (batonlar bileğe bağlı olmamalıdır) ve kayakları çıkarıp atmak, sabit bir ağaç (yeterince güvenilir olmasa da çığın büyüklüğüne göre çare olabilir), kaya veya başka bir cisme tutunmaya çalışmak,
* Kırılmış ağaç ve kaya parçalarından uzak kalmaya veya korunmaya çalışmak,
* Yerden de destek alarak yüzme hareketi yaparak akan karın üstünde kalmaya çalışmak,
* Ağzı sıkıca kapatmak, eğer mümkünse kafa karın altında kaldığı anda uzun süre nefesi tutmaya çalışmak,
* Önerilen diğer bir yöntem de akış sırasında oturma pozisyonu almaktır. Bu yöntemde bacaklar ve kollar birbirlerine yapıştırılır ve çığ durmadan kısa süre önce, bacaklar ile yeri sertçe iterek (eğer zemin altta ise veya zemin üzerindeki kar sertleşmeye başlamış ise) kalkmaya çalışmak. Çünkü çığ durduktan sonra, betonumsu bir özellik kazanacak olan kar içinde; değil ayağa kalkmak, parmağımızı oynatmak bile imkansızdır!
* Çığ durmadan önce mutlaka bir el yüzün önünde (ağız ve burnu kapatacak şekilde), diğer el de başın üstünde (yüzeye doğru uzatarak) tutmak ve kar altında kalınan zaman boyunca bizim için hayati önem taşıyacak olan nefes alınan boşluğu (hava kesesi) genişletmek ve bu arada başı sağa sola çevirmeye çalışmak da fayda vardır. Bu hava kesesi, çok küçük olsa bile ağız ve burnun kar ile dolmaması demektir. Kesenin varlığı, kazazedenin her zaman kurtulma şansının olduğunu ümit etmesini sağlar.
* Karda ses iletimi az olmasına rağmen, eğer yüzeye yakın olunduğu hissedilirse ya da öyle olabileceği varsayımını ihmal etmemek için bağırmak faydalı olabilir.
* Bazı olaylar ve araştırmalar göstermiştir ki, sırt çantası taşıyan insanların çığın topuğu civarında yüzeyde kalma şansları, taşımayanlardan daha fazladır.
Eğer bir aracın içinde bulunuyorsanız;
* Motoru durdurup, ışıkları söndürmeli,
* Araçtaki oksijen miktarını korumak için sigara içmemeli ve kibrit yakmamalı,
* Eğer telsiz varsa çağrı yapmalı ve telsizi alıcı konumunda sürekli açık tutmalı,
* Dışarı ses (korna) ve ışık verecek herhangi bir alet (fener gibi) faydalı olabilir,
* Eğer araçta bir çubuk veya benzeri bir alet var ise, bunu kar içine yukarı doğru batırıp kurtarmaya gelecek olanların çubuğu görmelerini ümit etmeyi düşünebiliriz.
* En son çare de, çevreleyen karı kazmaktır. Ancak, kazarken kişi kendini kesinlikle güvende hissetmiyorsa araç içinde kalınması daha emniyetlidir.
Çığ Bölgesinden Geçerken
Çığ bölgesi olduğu bilinen bir bölgeden geçmemiz gerekiyorsa, şu kurallara özenle riayet etmeliyiz.
Çığ - 3* Arazi Yönetimi – Arazi Yönetimi, bir bireyin seyahat edeceği yamaçların, çığ riski olup olmadığı yönünden incelenmesi ve bireyi en az risk altında tutacak yolların seçilmesi demektir. Dışbükey eğimli bölgelerden, kar altından kayaların çıktığı zayıf bölgelerden ve “arazi tuzakları”ndan (Kar ile dolabilecek kanallar vs.) uzak durulmalıdır.
* Grup Yönetimi – Grup Yönetimi, grubun bir üyesinin veya grubun tümünün çığ altında kalma riskini azaltmak için yapılan uygulamalardır. Yamaçtaki insan sayısını azaltmalı ve ayrı durmayı sürdürmelisiniz. ideal olarak, bir kişi yamaçtan ayrılıp çığ felaketinin bulunmadığı bir bölgeye geçtikten sonra, bir sonraki kişi koruyucu bölgeden yamaca geçmelidir. Yol seçimi de, yol boyunca meydana gelebilecek beklenmeyen bir çığ sonucunda neler yapılabileceği göz önünde bulundurularak hazırlanmalıdır. Yalnızca güvenli bölgelerde durulmalı ve kamp yapılmalıdır. Kar altında kalındığında hipotermiden kurtulabilmek için sıcak tutan kıyafetler giyilmelidir. Kaçış yolları belirlenmelidir. Grupta bulunacak insan sayısını planlarken, bir felaket anında felaketzedeleri kurtaramayacak kadar az kişi bulundurmamaya, ancak kontrolü güçleştirecek kadar çok kişiyle de yola çıkmamaya dikkat etmelisiniz. Genellikle yalnız başınıza yola çıkmamanız tavsiye edilir, çünkü çığ altında kalmanız durumunda yerinizi belirleyebilecek ve kurtarmaya çalışacak kimse olmayacaktır. Yine çığ riski, yamcın kullanımına bağlı olarak artar. Yamaç, kayakçılar tarafından ne kadar bozulmuşsa, çığ inme ihtimali o kadar fazladır.
* Risk Faktörlerinden Haberdar Olmak – Risk faktörlerinden yeterince haberdar olabilmek için, arazinin meteorolojik geçmişi ile ilgili bilgileri, anlık hava durumunu ve kar şartlarını ve bunlarla eşit miktarda da grubun sosyal ve fiziksel şartlarını göz önünde bulundurabilmek gerekir.
* Liderlik – Çığ bölgesinde liderlik yapabilmek için, daha önce tecrübe edilmiş risk faktörlerinden yararlanan iyi belirlenmiş karar verme protokollerine ihtiyaç duyulur. Bu tip karar verme yapıları, Avrupa ve Kuzey Amerika’daki çeşitli çığ ile mücadele merkezlerinde öğretilmektedir.
Çığdan Sonra?
Çığ olduktan sonra, en kısa zamanda ilgili kişi ve kuruluşlara haber verilmelidir. Ancak, afet olduktan sonra ilgili kişilere ulaşılamıyor ise aşağıda verilen telefonlara haber verilmesi, size en kısa zamanda yardımın ulaşmasını sağlayacaktır. Bu numaralar sizde yok ise, hemen şimdi kolay erişebileceğiniz bir yere not ediniz! Bu numaralar;
* 155 Polis
* 156 Jandarma
* 179 Alo Valilik
Ayrıca, ikamet ettiğiniz yerleşim yeri civarında bir orman örtüsü varsa, ormanda oluşabilecek yangınların kısa zamanda yetkili kuruluşa bildirilmesi ve acilen söndürülmesine başlanılması, orman içinde yeni çığ patikalarının oluşmasını engelleyebilir. Bu nedenle olayın; 177 Orman Yangını nolu telefona bildirilmesi faydalı olacaktır.
tarihte bilinen en eski çığ olayı isa'dan önce 218 yılında hannibal'ın ordusunun alp dağlarında yakalayan ve 38 bin askerinin ölümüyle sonuçlanan çığ felaketidir.
çığ, yuvarlanmaz veya büyümez.
çığ hafif zemin üzerine yağan sert kar yığınlarının, tetikleyen bir unsur sonucu, insan yada başka bir faktör, büyük dilimler halinde ana katmandan ayrılması ile oluşan, hızı on saniye gibi kısa bir sürede 160 km ye ulaşan, hereket ettirdiği kar kütlelerinin ağırlığı yüzlerce ton olan bir felakettir. dökülme noktasına ulaşıncaya kadar hızı 250 kmye kadar ulaşabilir.
çığın içinde yaşam mücadelesi veren insanların anılarına göz attığınızda soluma, boğulma, öksürme kısır döngüsü ile karşılaşırsınız.
her nefesinizde soluk borunuza dolan soğuk kar sizi boğmak üzereyken öksürür ve atarsınız tam o esnada yeni bir nefes ve tekrar aynı boğulma tehlikesi. bunun yanında duracağınız ana kadar süregelen çarpma ve çarpmalara bağlı tramva tehdidi.
çığ altında kaldığınızda çıplak havayı soluyorsanız yaşam süreniz 15 dakikaya kadar düşebilir.
hiçbir temiz hava çıkışı yoksa kendi yaydığınız karbondioksit sizi boğacaktır. oksijen tükenir ama karbondioksit sizinle kalır.
çığ savaşlarda silah olarak bile kullanılmıştır. doğanın bu en büyük ölüm silahı birinci dünya savaşı esnasında avusturyalılar tarafından italyanlara karşı kullanılmıştır. 1000 lerce asker çığ altında can vermiştir.
ikinci dünya savaşında da benzer savaş alanları mevcuttur. alman ordusunun 28. dağ bölüğüne karşın müttefik kuvvetlerin tek dağ bölüğü, onuncu dağ bölüğü, silahı çığlarda olabilen savaşlar vermiştir.
hatta amerikanın ilk çığ uzmanları bu bölüğün askerleri olmuştur.
insanlarda "kar çarpıyor lan, ne olacak ki" önyargısı yaratır, ama kazın ayağı öyle değildir.
size çarpan bir metre küplük suyun ağırlığı bir tondur. 1 metre küp karın ağırlığı da (içindeki hava nedeniyle) bunun 2/3'ü desek ve düşen çığ miktarını göz önüne katarsak ne kadar büyük bir enerjiden (enerji = kütle x hız) bahsettiğimiz daha rahat anlaşılır.
ancak kar yumuşak olduğu için bu etki biraz azalmaktadır. asıl tehlike çığın korkunç gücünün sizi alıp yolunun üzerindeki (sökmediği) ağaç ya da kayalara poster gibi yapıştırmasıdır.
eğer canlı kalırsanız sizi daha zor anlar beklemektedir,
tamamen kara gömülürsünüz, insanlar sizi bulana kadar da muhtemelen ya havasızlıktan, ya da hipotermiden ölürsünüz.
ankara devlet tiyatrosu ndan şahane bir oyun. haftasonu gidildi, görüldü. konu muhteşem, oyuncluklar harika. herkesin emeğine sağlık.
"Bu günlerde dünyamızda yaşanan ve adına Yeni Dünya Düzeni denilen dayatmalı tek ve gerçek doğruymuş gibi yutturmaya çalışan ve böylece de dünyamızı biraz daha kana ve ateşe boğan egemenlere karşı direnmemiz gereken bu günlerde..Çığ.
