insanların kutuplaşmasına, fanatikliğe, adam kayırmaya, işi hakkıyla yapana değil biat edene teslim edilmesine, hakaretlere, yolsuzluğa sebep olmuştur.
En kötüsü vatandaşın seçme hakkının sadece illüzyona dönüşmesi, kartları başkası dağıttıktan sonra hangisini seçtiğinin ne önemi var ki?
chp'nin 1946'da çok partili hayata geçmesine yönelik birkaç neden gösterilebilir:
1) tüm dünyada demokrasi akımı yaşanırken türkiye sonsuza kadar tek parti ile yönetilemezdi. ayrıca chp içinde ismet inönü ile yakınlaşamayan ve modernleşme yöntemi konusunda farklı düşünen (sanat, hayat tarzı vb. yerine teknolojik ve zenginliğe yönelik iktisadi modernleşme) gruplar vardı. bu koşullar altında başka bir parti de kurulması elbet gerekli görülebilirdi.
2) chp, çok partili hayata geçerek insanlar üzerinde bir "minnet" duygusu yaratabileceğini düşünmüş olabilir elbette. seçimlerde birinci geleceğini düşünerek hem halk desteği almış hem de meşruiyetini yükseltmiş olacaktı. bu büyük bir çıkardır.
3) iletişim ve ulaşım ağı olanaklarının artmasıyla -özellikle batı anadolu'da- bir iç pazar oluştu ve buna bağlı olarak zenginleşen, ticarete atılan toprak ağaları, tüccarlar, eşraf ve büyük köylü kesimleri oluştu. bu kişilerin devlet ile işleri oluyordu artık (vergi verme, ruhsat alma gibi). ayrıca yine bu kişiler merkez bürokrasinin baskısını üzerlerinde duymak istemiyorlardı. bunu çözmek için chp'nin parti himayesine girmek isteseler, o alanın daha "eski"lerce doldurulduğu görürlerdi. tüm bunlar düşünüldüğünde kendi çıkarlarına uyan bir başka parti yapılanmasına gerek duyulması gayet olağandır.
4) chp, "merkez"i elinde tutarak "çevre"nin hiçbir değer yargısını tanımadı. kendi düşünce yapısına uyan modern yurttaş tipini yaratmaya çalıştı. ancak çevrenin grupları üzerinde tam başarılı olamadı. hal böyleyken bu grupların "uzak çevre"ye kaymasının yerine cumhuriyet ve laikliğe bağlı bir parti altında denetimi ya da merkeze çekimi olanaklı olabilirdi.
bu maddeler incelendiğinde çok partili hayata geçiş kararının erken alınmadığı görüşünün desteklendiği görülür. ancak çok partili hayata erken geçildiğini ve sonraki dönemlerdeki kararsızlıkların, sarsıntıların bu yüzden yaşandığını öne süren bir görüş de vardır. onu da bir başka yazarımız yazar umarım.
