(bkz: emile boutroux) ya kadar daha çok pozitivist felsefe , pozitivist alem anlayışı, mekanist-determinist görüşler hakimdi. yani teoloji ve metafizik içermeyen.
boutroux daha genç yaşlarda bu doktrinini ileri sürdü.
“saf mekânist kanunlar tabiat örgüsü için geçerli olabilir. fakat en aşağı varlık tabakaları en yüksek varlık tabakalarını yönlendiremezler. dolayısıyla küllî bir zorunluluktan bahsetmek mümkün değildir.
bu manada zorunsuzluk, zorunluluğun diğer bir tabirle belirlemenin karşıtı olarak kullanılmaktadır. buradan hareketle zorunsuzluk doktrini ise; tabiat kanunlarının zorunsuz ve rölatif bir karaktere sahip oluşu esasına dayanmaktadır”(zekeriya uludağ)
esasen boutroux’nun bu görüşü yeni değildir; daha evvel imam gazali tarafından dile getirilmiştir ve boutroux felsefesini örerken gazali’den faydalanmakla birlikte yeni blr tarzda bu doktrini inşaa etmiştir.
işi nihayetinde maddeye, mekanist alem görüşüne yani ruhu dışarıda bırakıcı bir noktaya taşıyan görüşlere nazaran boutroux’ya göre “varlığın esası mutlak bir zorunluluk değil aksine hürriyettir. tanrı ise mutlak olarak hürdür. dolayısıyla varlığın temeli güç ve hürriyet sahibi olan allah'tır”
nitekim kendisinden sonra gelen ve talebesi olan, batıdaki son büyük filozoflardan olan bergson aynı görüşe mutabık fakat bambaşka bir felsefe ile “seziş” felsefesi ile o güne kadar pozitivist bakış açısının ağırlıklı hakim olduğu bu alana yeni bir ruh katarak “aklı akılla mat edip” sezişin, yani ruhiliğin felsefede yerini bambaşka bir noktaya taşır... vesaire vesaire...
