Bursa Ovasına hakim bir tepe üzerinde, Bursa'nın doğusunda Yıldırım semtindedir.
Yıldırım Beyazıt Camisi yapı topluluğu medrese, darüşşifa, türbe, han, hamam, imaret, misafirhane ve kasırdan meydana gelmiştir. Kitabesi günümüze ulaşamadığından yapım tarihi belgelere ve tarihi kaynaklara dayanılarak söylenebilmektedir. Yıldırım Beyazıt'ın h.1360 (1403)'de yapımını başlattığı bu yapı topluluğu Ankara Savaşı nedeniyle yarıda kalmış ve oğlu Musa Çelebi tarafından h.1407'de tamamlanmıştır. Caminin 2855 depreminde minaresi, 1876'da kubbesi yıkılmıştır. Sürekli onarılarak günümüze iyi bir durumda gelmesi sağlanmıştır.
Yıldırım Beyazıt Camisi'nin ilginç bir mimari plan şeması vardır. ilk defa ters T planı burada açık şeklini almış ve kendisinden sonra yapılan camilere örnek olmuştur. Bursa'da ters T veya yan mekanlı camii tipinin en anıtsal örneklerinden biri olduğu ileri sürülmektedir. Ayrıca Bursa tipi diye isimlendirilen kemerlerin burada çokça kullanılmış oluşu da dikkat çekmektedir. Bursa kemerinin kökeni ahşap inşaata dayanmakta olup, Bursa üslubunun karakteristik bir unsurudur. Bu kemer şekli daha sonraki yıllarda Edirne ile istanbul başta olmak üzere Anadolu'nun bazı yerlerinde karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanı sıra ahşap mimarinin de gelişmiş örnekleri en iyi biçimde kullanılmıştır. Kapı ve pencere kenarlarındaki mermer oymalar, stalaktitler ve alçı bezemelerin güzel işçiliği bunları tamamlamaktadır.
Caminin son cemaat yeri gri kesme taşlarla kaplıdır. Beş kubbeli son cemaat yerinin önü beş, yanları ikişer Bursa kemeriyle dışa açılmıştır. Giriş kapısı üzerindeki kitabe yeri boştur. ibadet yeri arka arkaya iki kubbeli mekan ile yanlarda küçük eyvanlar ve bunların iki yanında tonoz örtülü birer odadan meydana gelmiştir. Orta bölümü örten kubbe 12.00 m. çapında, 18.80 m. yüksekliğindedir.
Caminin yapımında kesme taş kullanılmış, tuğlaya hiç yer verilmemiştir. iç mekanın orijinalinde çini levhalarla kaplandığı, kalem işleri ile bezendiği günümüze ulaşan bazı kalıntılardan anlaşılmaktadır. Birkaç kez yıkılarak yenilenen, en son 1948'de deprem sonucu bir kere daha yıkılan minaresi 1970'de yenilenmiştir.
Yıldırım Beyazıt'ın türbesi caminin altındaki bir set üzerinde 1407'de Emir Süleymanoğlu tarafından yapılmıştır. Yıldırım'ın Timur'a esir düşmesinden ötürü Sultan V.Mehmet'e kadar hiçbir padişah tarafından ziyaret edilmeyen türbede oğulları isa ve Kasım çelebiler de gömülüdür (Bkz.Yıldırım Beyazıt Türbesi). Yıldırım Beyazıt Medresesi caminin kuzey batısında (Bkz. Yıldırım Beyazıt Medresesi), Yıldırım Hamamı caminin batısındaki meyilli alanda (Bkz. Yıldırım Hamamı) ve Yıldırım Darüşşifası (Bkz.Yıldırım Darüşifası) da caminin 250 m. doğusundadır. *
yıldırım beyazıt camii, bursa'nın merkez ilçelerinden yıldırım'da, ilçe ile aynı isimli yıldırım mahallesi'ndedir. sonuçta mahelle de, camide, etrafındaki okullar ve veremle savaş dispanseri de, ismini padişah yıldırım beyazıt'tan (1.beyazıt) alır.
şehir dışından gelip, bu camii'yi ilk kez görmek isteyenler bursa terminali'nden, halk otobüslerine binerek camii'nin yakınlarında inebilirler. kaldı ki camii bursa'ya hakim tepelerin birinde olduğu için, tam yanından geçen bir halk otobüsü yoktur.
yıldırım beyazıt camii, bulunduğu tepeden bursa'ya o kadar hakimdir ki... tepeden şehirdeki evlere baktığınızda bursa ovası'nın, göçün kurbanı olduğunu anlarsınız. tepeden şehre bakarken, çarpık yapılaşmanın acımasızlığıyla... şu anda bulunduğunuz yıldırım beyazıt camii ve çevresinin, bir zamanlar bursa'nın en doğusu olduğuna inanamazsınız.
yıldırım beyazıt camii, çevre halkı arasında genel olarak "yıldırım cami" olarak adlandırılır. bulunduğu tepede "yıldırım" veya "yıldırım tepesi" olarak.
yıldırım beyazıt camii, çok sağlam yapılmış bir yapıdır. taş üstünde taşın kalmadığı, ulu cami'nin, yeşil cami'nin büyük zarar gördüğü; 31 ocak 1855 büyük bursa depremi'nde, koza han ile bursa'da yıkılmayan iki yapıdan biri olmuştur. tabi bunda bulunduğu tepenin, zemininin sağlamlığı etkili bir faktördür.
yıldırım beyazıt camii'nin, yanında osmanlı padişahı yıldırım beyazıt'ın (1.beyazıt) türbesi vardır. bu türbe bursa'daki, 6 osmanlı padişahı türbesi içinde en az ziyaret edilenidir. ayrıca caminin yanında, 1800'lerin sonunda "sübyan mektebi" tarzında açılan, günümüzdeki ismi ile "yıldırım ilköğretim okulu" bulunur. bu okul bursa'nın, günümüzde de kullanılan en eski 2 eğitim merkezinden biridir. diğeri; bursa erkek lisesi'dir.
yıldırım beyazıt camii'nin, olduğu tepenin hemen altında yıldırım beyazıt lisesi vardır. 80'lerde eğitimdeki başarılarıyla, türkiye genelinde coşan bu okul... 90'larda okulun bulunduğu yıldırım ilçesi'ne yapılan yoğun göçlerle, eğitimini yenileyememiş ve bursa'nın belalı okullarından biri olmuştur. bugünlerde ise ne 80'lerdeki başarısı, ne de 90'lardaki kötü mazisinden eser yoktur.
yıldırım beyazıt camii'nin, hemen altındaki tarihi kemer bütün bakımsızlığına rağmen, bütün kudretiyle her gördüğümde beni etkiler. özellikle kışın kar yağınca, o kemerin bulunduğu esaslı bayırda kaymak tarifsiz bir zevkdir.
bursa'ya her gidişimde uğradığım yıldırım beyazıt camii, mimari güzelliği ve çevresinin tarihi yapısı ile gidilmeye, görülmeye değerdir...
aynı isimle bolu da da vardır bu camiden. Yıldırım beyazıt ın valiliği zamanında yapılmıştır. Büyük bir öneme mazhar olma sebebi ise, dönen sütunlarının olması. Camideki statik dengeyi sağlayıp depremlerdeki tesirini azalmak olmuştur.
