vergi borçlarının hesaplanması adına vergiye uygulanan ölçütlere vergi tarifesi denir. vergi tarifesinin en önemli unsuru vergi oranıdır. üç çeşit tarife mevcut: artan oranlı vergi tarifesi, düz oranlı vergi tarifesi, azalan oranlı vergi tarifesi.
artan oranlı vergi tarifesi: vergi dilimi arttıkça vergi dilimine denk gelen oranın arttığı vergi tarifesi.
düz oranlı vergi tarifesi: matrahtaki değişikliklerden etkilenmeyen, tek oranlı vergi tarifesi.
azalan oranlı vergi tarifesi: gelir arttıkça vergi oranının azaldığı vergi tarifesi. (göreceli ama uygulanmaması gereken tarifedir.)
azalan oranlı vergi tarifesini bir kenara bırakırsak, bu tarifelerden hangisi uygulanmalı?
artan oranlı vergi tarifesi için şöyle diyebiliriz:
gelir dağılımının sağlanması için ihtiyaç vardır.
aynı zamanda vergide adaletin sağlanması içinde ihtiyaç vardır.
otomatik stabilizatör görevi görmektedir. yani örneğin enflasyonist dönemlerde düzenleyici etkiye sahiptir.
düz oranlı vergi tarifesi için ise şunları söyleyebiliriz:
bu tarifenin uygulanmasını savunanlar artan oranlı vergi tarifesinin gelir dağılımında adaletin sağlanmasını varsayım olarak kabul ediyorlar. şöyle ki artan oranlı vergi tarifesinde daha çok vergi ödeyen kişi daha çok fayda görüyor diyemeyiz. faydasını bilemeyiz.
velhasıl düz oranlı vergi tarifesi gelir dağılımının sağlanmasında yararlıdır.
yatay ve dikey adalet bu tarifede gerçekleştirilebilir. (%10luk vergi oranı için 1000 lira maaşlı b 100 lira 1500 lira maaşlı c 150 lira ödeyeceği için ve aynı maaşlı insanlarda aynı oranı ödeyeceğinden yatay ve dikey adalet vardır diyebiliriz.)
herkese aynı oran uygulanacağı için kanun önünde eşitlik ilkesi söz konusu diyebiliriz.
otomatik stabilizatör özelliği bu tarifede de vardır. örneğin enflasyonist dönemde geliri artanın satın alma gücü de düşer.
değerlendirmeye gelirsek artan oranlı vergilerde istisna, muafiyet uygulandığı için rant kollama ve lobicilik gibi durumlar ortaya çıkıyor. bürokrasideki bu artış ise ekstra vergi maliyeti anlamına gelmekte.
artan oranlı vergi tarifesinde daha çok çalışıp daha çok para kazanan daha fazla vergi öder. bu durum çalışanın arzusunu olumsuz yönde etkiler. düz oranlı vergi tarifesi için ise çalışma arzusu artırıcı niteliktedir.
artan oranlı vergi tarifesi iktidar tarafından belirlendiği için keyfiliği yanında getirir. bu da iktidar için siyasi araç olarak kullanılabilir.
halbuki tek oran uygulansa vergi tarifesinde herhangi bir oynama meydana gelmez. sürekli değişmeyeceği için istikrar ilkesi, oran belirli olduğu için açıklık ilkesi yerine getirilmiş de olur.
her ne kadar düz oranlı vergi tarifesi çok daha uygulanabilir olsada çoğu ülkede artan oranlı vergi tarifesi uygulanmaktadır.
