yerçekiminden başka bir güç kullanmadan ve yerin altından suyu; Tanrı Dağlarının zirvelerinden başlayıp TURFAN HAVZASI'na kadar uzanan ve bu esnada Taklamakan Çölü'nün 60 km. boyunca 110 m. altından geçiren ve toplamı 5100 km. uzunluğundaki karızları inşa etmişlerdir. Bu dev eser, bugün için bile bir mühendislik harikasıdır.
Karız sözcüğü Öz Türkçe olup, yeraltındaki yağmur ya da kar izi-su yolu anlamına gelmektedir. Karızların başlangıç noktasına ya da ilk/baş kuyularına ise, baş kuduk/baş kuyu denmektedir. Pek çok karız su kanalları sistemindeki sözcükler Türkçe olup, günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Karızların yapımı sırasında açılan kuyular, yaklaşık 50-200 metre aralıklı olup, derinlikleri ise 5 metre ile 120 metre arasındadır. Karızların uzunluğu ise 5 ile 60 kilometredir. Uygur karızlarının toplam uzunluğu ise 5 bin 100 kilometredir. Bugün bu karız sisteminin yüzde 50’si hâlâ kullanılmaktadır.
Bu karızların aynısını Gaziantep, Van, Şanlıurfa ve iskilip kentlerinde görmek mümkündür.
Gaziantep’de “kastel” ismiyle anılan bu yapılar, şehrin merkezinde olup turistik amaçlarla yeniden düzenlenmiş ve ücretsiz şekilde gezebileceğiniz ve bilgi alabileceğiniz mekanlara dönüştürülmüştür.
Ilk yerleşik hayata geçen , kendine özgü alfabeyi kullanan , Türk tarihinde ilk kez şehir ve kasabalar kurarak ilk Türk mimari eserlerini meydana getirip , Çin baskısı altında yaşamış Türk devletidir . Kağıt ve matbaayi kullanan ilk Türk devletidir. Uygurlardan kalan en önemli yapıt Yusuf Has Hacip'in "Kutadgu Bilig" (mutlu olma bilgisi ) adlı eserdir . Uygur devleti Kırgızlar tarafından yıkılmıştır.
ibni Batuta, 980'de Uygur Halkı'nın sadece fakirlerinin et yediğini söyler. Bunun çok ilginç olmasına karşın bu durumun Mani Dini'nin sonucu olduğu bilinmektedir. Çünkü Manilik eti yasaklıyordu ve zenginler sebze yiyordu.
742'ye kadar köktürk hakimiyetindeydiler.
basmil, karluk ile birleştiler köktürklere karşı ayaklandılar.
745'te kutluk bilge devleti kurar.
747'de ölür yerine oğlu moyun çor geçer.
762 bögü kağan maniheizm'i resmi din ilan eder.
yıkılışı hakkında kesin bilgi yok.
840 yılında kırgız savaşında hükümdarları ölmüştür.
doğu türkistan'da yaşamaya başlamışlardır.1028'e kadar.
günümüze kadar gelen kolları ise; sarı uygurlar ve hoten türkleridir.
(bkz: uygur yazıtları)
