son araştırmalara göre elde edinilen bilgi, uygarlığın din kavramıyla başlayabilme ihtimali üzerine ki ben yeni okuduğum bu bilgiden önce de böyle düşünmeye başlamıştım. ama şimdi şanlıurfa' nın 15 km kuzeydoğusunda yer alan 15 m yüksekliğindeki (bkz: göbekli tepe) de yapılan kazılar sonucu tapınak yapısıyla benzerlik gösteren bu yerleşim alanından yola çıkarak uygarlığın avcılık ve toplayıcılıktan da önce başladığını öne sürüyorlar. en eski yerleşim alanı olarak kabul edilen çatalhöyükte önemli bir biçimde tarım ya da hayvancılık yapılmıyormuş. bir akarsuyun kenarına düzenli bir şekilde yerleşmiş çatalhöyüklüler. çeşitli otlar ve buğdaylar yetiştirmişler. fakat tahılın ekmeğe dönüştürüldüğü kalıntıları şimdilik bulunamamış. yaşadıkları yerleşmelerse kerpiçten yapılmış. bu da tapınaklar yapmadan aile yaşantısına geçildiğinin bir kanıtı olarak kabul edilir. çatalhöyükten biraz daha eski olan aşıklı höyüğünde de tarım ve hayvancılık gelişmemiş. daha çok toplayıcılıkla yaşamlarını sürdürmüşler. sonuç olarak başa dönüp göbekli tepeye gelirsek burada bulunan tapınak ın insanlık tarihinin en önemli değişiminin çıkış noktası olduğu iddia ediliyor. bu da tarıma geçmenin dönüm noktası olduğunu kanıtlar nitelikte. ayrıca bu tapınakta bulunan dikili taşlar ve yapısı, korunmak için yapılmış ev formatında olmayıp daha çok dinsel bir tema içerebilir diye de öngörüyorlar. bahsettiğimiz bu tapınak 12000 yıl önce inşa edilmiş. o dönemde tapınağın ortasında bulunan 50 ton ağırlığındaki dikmeyi nasıl oraya yerleştirdikleri de bir muamma!
bu araştırmayı ekibiyle birlikte sürdüren (bkz: klaus schmidt) bu tepedeki gizemli yapının anlamını ortaya çıkarırken bunların bir tür ölü kültü olabileceğini de söylüyor. schmbith bu yapının bir tapınak olduğundan emin. ama bu taşların üzerine çizilmiş, bacakları insanınkileri andıran, dans eden turnanın öteki dünyadan gelen bir iyileştirici tasviri olduğunu, düşünüyorlar.
11500 bin yıl önce meydana gelen iklim değişikliğinin neolitik devrin tetikleyicisi olduğu su götürmez bir gerçektir. fakat göbekli tepede bulunan bu yapı, avcılar ve toplayıcılar tarafından kurulduysa, uygarlığın başlangıcı hakkında ki bu zamana kadar sandığımız gibi olmadığı gün yüzüne çıkarılıyor diyebiliriz. şimdiye kadar neolitik devrin başlamasından sonra besin kaynaklarının iklim değişikliği yüzünden azalması ve bunun peşi sıra tarıma ve avcılığa geçildiği ve daha sonra köyler kurup din düşüncesini ortaya çıkardıkları bilinmekteydi. ama bu tapınak, avcılar ve toplayıcılar tarafından yapıldıysa, önce din daha sonra tarım ve hayvancılık gelişmiş olabilir. öyleyse uygarlığın temellerinin dini inançla başlamış olduğunu kabul edebiliriz.
