Urartu kültüründe ölümden sonra yaşam inancı oldukça güçlüdür. Dünyadaki yaşamın öbür dünyada da devam edeceğine inanmışlar ve bu sebeple, mezarlarını oda ya da ev biçiminde yaparak bunların içini özel eşyalarıyla doldurmuşlardır. Ölüm ve doğum döngüsünün simgesi ağaçtır. Bunun seçilmesinin amacı her baharda canlanıp yenilenebilmesi ve hatta çam benzeri çeşitlerinde olduğu gibi hiç ölmemesidir. Ağaç, insanların yaşama olan bağlılıklarından dolayı öldükten sonra dirilme inancının simgesidir.
Ölüm bir toplumun yaşam kültürünü yansıtır. Urartular‟da ölümden mezara konma anına kadar törensel ritüeller gerçekleştirilmekteydi. Gömü anında ölü yemeği yenmesi, Urartu Krallığı‟nda ölüm ve ölümle ilgili ritüeller hakkındaki veriler; yazılı belgelerden çok arkeolojik kazılardan elde edilmiştir. Ölü gömme geleneği konusundaki betimlemelere; adak eşyaları, miğfer, kemer ve mühür gibi eserler üzerinde karşılaşılmıştır. Bunlardan bronz kemer ve adak levhaları bu konuda bilgi edinmemizi sağlayan en önemli buluntu gruplarıdır. ölüm o coğrafyada kayaların üzerinde resim sanatını, içinde ahret inancını taşır.
Ölen kişinin, yakılmadan ya da yakılarak gömülmeden önce mezarlık alanına taşınması gerekir.
Ölü gömme geleneklerinde mezara taşıma işlemi sırasında özel nitelikli bir taşıtın kullanılmış olabileceğinin yanı sıra, günlük işlerde kullanılan taşıtların da bu işlev için kullanılmış olabileceği belirtilmiştir. Toprakkale kazılarında ele geçen iki mühür baskısı üzerindeki betimlemelerde, ölünün bir tabut içinde dört tekerlekli arabaya konarak mezarlık alanına getirildiği görülmektedir. Arabaların küvet şeklindeki görüntüsü bunların lahit olabileceği düşüncesini akla getirmektedir. Mistik bir sahne içeren mühür baskılarında fantastik yaratıklar olan grifonların çektiği arabalar, simgesel olarak ölülerin ruhlarını yeraltına götürdüklerini resmeder.
Ölü mezarlığa getirildikten sonraki bir diğer aşamada ölünün mezara taşınmasıdır. Toprak altına inşa edilen ya da toprak altındaki anakayaya yapılan mezarlarda ölünün mezar içine bırakılması daha kolay olmasına karşın kayalık alanlarda ulaşım daha zordur. Örneğin Van Kalesi‟ndeki 1. Argişti mezarı ve yakarak gömü yapılan mezara iki yönlü basamaklar yapılmıştır. Bunların dışında yer altına yapılan mezarlara da aynı amaçlı merdivenler yapılmıştır. Kral ve soylu sınıfa ait kişilerin mezarlarına çok basamaklı merdivenlerle girilirken halka ait mezarlara bir ya da birkaç basamaklı merdivenle girildiği belirtilmiştir.
Ayrıca ölüyle birlikte mezara sunu kapları içinde yiyecek ve içeceklerin bırakılması da ruhların yaşayanlara rahatsızlık vermemesi amacıyla konulduklarını akla getirmektedir.
Kurban törenleri, uygun alanların olduğu bazı mezarlarda düzenlenmiştir. Van-Edremit‟teki Kadembastı mezarı bu tarz örneklerden biridir. Mezar girişinin hemen yanında yer alan bir çukur ve ona bağlı kanal, kurban ve libasyon törenlerinde kullanılmış olmalıdır. Ayrıca anakaya üzerine yapılan ve “kaya işaretleri” olarak adlandırılan kanallarda mevcuttur.
Ölünün mezara konulmasının ardından ölü yemeği düzenlenmiş olmalıdır. Ölü yemeği Anadolu‟nun en eski geleneklerinden biri olarak Doğu Anadolu‟da yaşamaya devam etmiştir. Mezarların içinde yemeğe ilişkin bulgulara sık olarak rastlanmamasına karşın ele geçen çanak çömlek ve hayvan kemiği gibi bir takım buluntular böyle bir yemeğin varlığını ortaya koymaktadır. Bunların dışında mühürler, steller, duvar resimleri ve tunç levhalar üzerinde betimlenen sahnelerde ölü yemeği ile ilgili bilgiler bulunmaktadır.
kuzey iran dan güney mezopotamya ya kadar uzanan urartu krallığında ölü gömme kültürü ön asya da iskitlerle başlayan kurgan geleneğiyle yine çağdaşı asurlular, frigyalılar vb toplumlar ile benzerlik gösterir. toplumlar arasında ölü gömme kültüyle ilgili sıkı bağlar vardır. özellikle urartular yaşadıkları zor coğrafyaya son derece iyi analiz etmiş, uyum sağlamış hatta çoğu zaman kendilerine göre düzenlemişler, ölüm temasını gerek mimari, gerek sanat ve sosyo kültürel anlamda somutlaştırmışlar. çağdaşlarına, kendilerinden sonraki medeniyetlere önemli ölçüde tesir etmişlerdir.
kaynak:
URARTU ÖLÜ GÖMME GELENEKLERi VE ÖLÜMLE iLGiLi RiTÜELLER isimli makale.
