tarih, kasım 1936. madrid halkı aylardan beri faşist bombardıman altında. temmuz'da franko ve öteki generaller, hitler almanyası'nın, mussolini italyası'nın ve salazar'ın portekizi'nin de mali desteğini alarak cumhuriyete karşı ayaklanmışlardı. madrid halkı o ünlü sloganını haykırıyor: 'no pasaran'. halk dayanıyor ve faşist sürüleri madrid kapılarında beklemek zorunda kalıyorlar. ve bir soğuk günün sabahında madrid'in anacaddelerinden cran via'da üniformalı ve kızıl yıldızlı bereli yüz kadar delikanlı, 'enternasyonal' marşını söyleyerek yürüyorlar. etrafta insanlar birikiyor. evet, müziği tanıyorlar ama sözlerini bilmiyorlar.. peki kim bunlar? frankocuların silahlı halk tarafından durdurulduğu, casa del campo'ya doğru marşlar söyleyerek yürüyenler kim? haber çabuk yayılıyor.
bunlar alman antifaşist gönüllüleri. bize yardıma gelen yabancı kardeşlerimiz! başka ülkelerden de geleceklermiş. antifaşistler, proleterler, köylüler, aydınlar!..
evet, bu delikanlılar, efsanevi enternasyonal tugaylar'ın ilk birliğidir. başında, birkaç gün sonra çarpışmada öldürülecek olan siyasi komiser hans beimer'in bulunduğu thaelmann birliği.
sonra başkaları izledi. tümü de kavgadaki cesaretleri, direniş kapasiteleri ve halkla kurdukları ilişkilerle herkesin hayranlığını kazandılar. bunlar fransız, isviçreli ve belçikalılardan oluşan 'paris komünü', alman ve avusturyalılardan oluşan 'thaelmann' ve 'edgar andre', italyan ve arnavutlardan oluşan 'rosselli', 'gastone sozzi' ve 'garibaldi', polonyali ve slovaklardan oluşan 'dambrowski', ruslar ve 21 değişik milletten gelenlerin oluşturduğu 'tchapaiev', amerika birleşik devletleri 'lincoln' ve 'george washington' birliklerinin gönüllü savaşçılarıydı. toplam 35 bin kadın ve erkek savaşçı.
onların karşısında ise alman, italyan ve portekiz gericilerinin gönderdiği 300 bin kişilik tepeden tırnağa silahlı ve iyi eğitimli ordu bulunuyordu. bunlar arasında bask şehri guernica'yı yerle bir eden "legion condor" da vardı.
enternasyonal tugay'ın kahramanlarının çoğu savaşta öldü. bazıları franko, bazıları da hitler rejimi tarafından kurşuna dizildiler. kurtulabilenler sonradan kendi ülkelerinde eziyet görmeye devam ettiler. hapse atılan isviçreliler, hukuki haklarından mahrum edilen abd?liler gibi...
fransa, ingiltere, abd demokrasilerinin ihaneti ve 'müdahale etmeme' politikası nedeniyle ispanya'nın meşru hükümetine silah satışı yapılmadı. hatta fransa gibi bazı demokratik ülkeler parası ödenmiş silahlarını meşru hükümete değil, franko ordusuna devrettiler. uğursuz rolünü oynayan abd, savaş boyunca franko'ya silah ve petrol sattı...
ispanya'ya ilk enternasyonal tugaylar kasım 1936'da ulaştı. kasım 1938'de ise -müdahale etmeme- politikasının zorunlu dayatması olarak ülkeyi terk etmek zorunda kaldılar. barcelona'dan ayrılan enternasyonal savaşçılar halk tarafından gözyaşları, öpücükler ve çiceklerle uğurlandı.
ama hitler'in, mussolini'nin, salazar'ın askerleri kalmaya devam ettiler. cephede, frankocularla birlikte kalmayı başardılar. 1939 nisanında savaş bittiğinde franko?nun hapishanelerinde 124 alman, 16 amerikan, 3 arjantinli, 1 bulgar, 1 çinli, 1 kübalı, 9 danimarkalı, 32 fransız, 25 italyan, 12 norveçli, 28 polonyalı, 1 romen, 1 meksikalı, 14 isveçli, 9 çekoslovak ve 5 yugoslav vardı. hepsi kurşuna dizildiler; hitler'e teslim edilen almanlar hariç.
2001 yılında, enternasyonal tugayların 65. yıldönümünde, madrid'e gelen 50 kadar enternasyonal savaşçıyı karşılayan komite içerisinde yer alma onuruna eriştim. rus, polonyalı, yugosav, fransız, ingiliz, italyan, yunanlı... hepsi de geleceğe umutla bakıyorlar, davalarının meşruiyet ve haklılığına, adalet ve özgürlük için kavgaya inanıyorlar. günleri artık sayılı bu ihtiyar delikanlıların bakışlarında inanç ve umut okunuyor. onları izlerken gözlerimin yaşardığını söylemekten utanacak bir şey yok. ispanya'da iki sene savaş cephesinde hemşire olarak bulunan, sonra da kendi ülkesinde faşizme karşı savaşa katılan, şimdi 80 yaşındaki rus kadının şu söylediklerine ne demeli?
'ispanya savaşını yitirdik. ekim devrimi'ni çaldılar bizden. büyük lenin'?e ihanet ettiler. yeniden başlamaktan başka çare yok. teslim olacak halimiz yok ya!..'
dünyanın her yanından gelip, faşizme karşı mücadelede ispanya halkına yardım eden bu insanları biz asla unutamayız.
enternasyonal tugaylar, dünya halklarının mücadele tarihinde, enternasyonalist dayanışma ışığının bir ütopya değil, heyecan ve hayranlık uyandıran olağanüstü bir gerçeklik olduğunu kanıtlayan şanlı bir sayfadır.
