Avrupa Birliği üyesi Macaristan'da geçen yıl iktidara gelen Fidesz partisi anayasal değişikliklerle Avrupa'nın göbeğinde otoriter bir rejim kurdu. Avrupa Birliği'nin defalarca uyardığı ülkedeki değişimi 10 yıl Macaristan'da yaşayan Princeton Üniversitesi Anayasa profesörü Kim Scheppele New York Times'a yazdı. Okudukça ülkemizdeki benzerlikleri görüp irkiliyor insan. Umarım asla o duruma düşmeyiz ama aynı ayak izlerine bastığımızı göreceksiniz.
"Macaristan'da geçen bahar yapılan özgür ve adil seçimlerde merkez sağdaki Fidesz Partisi oyların % 53'ünü aldı. Macaristan'ın orantısız seçim yasası sayesinde parti, meclisteki sandalyelerin % 68'ine sahip oldu. Böylece Fidesz anayasayı değiştirme hakkı kazandı. Parti elindeki bu gücü, olabilecek en radikal biçimde kullandı. Parti iktidardaki ilk yılında anayasayı tam 10 kez değiştirdi. Sonra da 1 Ocak 2012'de devreye girecek yepyeni bir anayasa hazırlayarak tüm gücü iktidar partisinde topladı.
Değişikliklerden hemen hemen tüm bağımsız organlar nasibini aldı. insan hakları ve azınlık hakları ile ilgilenen ombudsman'ların görevleri sembolik hale getirildi. Başsavcılık, Sayıştay ve Merkez Bankası yönetimleri iktidara devredildi. Venedik komisyonu ve Avrupa Konseyi'nin yüksek sesle eleştirdiği değişiklikler en çok yargı ve seçim sistemini etkiledi.
Yeni anayasada en büyük darbeyi yargı aldı. Bugüne kadar tüm yasaları anayasaya uygunluk açısından kontrol etmekle görevli olan Anayasa Mahkemesi üç yolla öldürüldü. Önce hükümet mahkemedeki yargıç sayısını arttırarak yeni koltuklara kendine yakın isimleri getirdi. Daha sonra yetki sınırlamasına giderek bütçeyi, vergileri, kemer sıkma planlarını içeren yasaları denetleme görevini elinden aldı. Son olarak da mahkemeyi daha ulaşılmaz hale getirerek başvuru mekanizmasını zorlaştırdı. Yani Anayasa Mahkemesi artık fonsiyonel olarak öldü.
Sıradan yargı sistemi de benzer bir kaderi yaşadı. Hükümet emeklilik yaşını 70'ten 62'ye düşürerek 1 Ocak'tan itibaren 200'den fazla yargıcın görevi bırakmasını zorunlu hale getirdi. Yüksek mahkeme yargıcına en az 5 yıl Macar sisteminde çalışmış olma şartı getirdi. Mevcut hakim AiHM'de17 yıl deneyimi olduğu halde bu yeni kurala uygun olmadığı için 1 Ocak''ta emekli olacak. Yeni kurulan Ulusal Yargı Ofisi yoluyla tek bir kişiye tüm hakimleri atama ve görevlendirme yetkisi verildi. Hangi yargıcın hangi davaya bakacağına da aynı hakim karar veriyor.
Bir hükümet mahkemeye kendi yargıçlarını atayıp dilediği gibi yerlerini değiştirmeye, hangi yargıcın davayı göreceklerine karar vermeye başladığı an bağımsız yargı ölmüş demektir. Avrupa Birliği geçen hafta "yeni yasanın Avrupa Birliği normlarıyla uygun olduğu yönünde hiçbir kuşku kalmayana kadar uygulamaya geçilmemesini" istedi. Hükümet tüm değişikliklerin "ilerleme" olduğunu söyleyerek yanıt verdi. şimdilik uygulamadan vazgeçtikleri yönünde hiçbir işaret yok.
Yeni sistem seçimlerin denetim mekanizmasını da değiştirdi. Eskiden beş üyeli seçim Komisyonu'nun üyeleri muhalefetle birlikte seçiliyordu. Ancak kurallar değiştirilerek her seçim döneminde yeni bir komisyon kurulmasına karar verildi. Böylece mevcut üyeler atılarak yerine tamamı iktidar partisinden 5 kişi seçildi. Ayrıca seçim bölgelerinin sınırları yeniden çizilerek Fidesz'den başka bir partinin kazanması imkansız hale getirildi.
Tüm bunlar basın her gün baskı ve tehdit altında yaşarken oldu. Yeni medya yasalarıyla yalnızca Fidesz üyelerinden oluşan ve başkanı başbakan tarafından 9 yıllığına atanan bir denetim kurumu kurdu. Bu kurum devlete ve özel girişimcilere ait tüm medya organlarını "politik olarak dengeli" yayın yapıp yapmadıkları konusunda inceleyebiliyor ve herhangi bir yayın kuruluşunu iflasa zorlayacak kadar ağır cezalar verebiliyor. Bu koşular altında medyanın kendi kendini sansür etmesine şaşırmamak lazım.
Demokrasilerde halk istediği zaman iktidarı değiştirebiliyor. Yeni düzenlemelerse bunu imkansız hale getiriyor. Öyle ki başka bir parti bir şekilde seçimleri kazansa bile Fidesz ülkenin tüm kurumları üzerinde kontrolünü korumaya devam edecek.
Mecliste artık hemen her şeyin yasalaşması için üçte iki çoğunluk gerekiyor. Yeni hükümet iktidara gelse bile süper çoğunluk sağlayamazlarsa Fidesz'in koydukları kuralları değiştirmeleri imkansız olacak. Ancak partinin koyduğu kurallar ve kilit kurumlardaki kadrolaşma herhangi başka bir oluşumun iktidara gelmesini de imkansız hale getiriyor.
Yeni anayasayla başsavcılık makamı 9 yıl, kamu denetleme kurumu 12 yıl, Ulusal Yargı Makamı 9 yıl, Medya idaresi 9 yıl, Bütçe Konseyi başkanlarına 6 yıl görev süresi kondu. Böylece medyayı ve muhalefeti tehdit edecek, cezalandıracak kurumların başına getirilen Fidesz'e yakın isimlerin daha uzun süre görevde kalmaları da garanti altına alındı. Ayrıca yeni yasalara göre bu makamlardaki kişilerin değiştirilmesine de üçte iki çoğunluk şartı getirildi.
Yeni düzenlemedeki en ilginç unsurlardan biri muhalefetin bir şekilde iktidara gelmesi durumunda bile görevde kalmasını imkansız hale getiren bir yasa! Yeni anayasa hükümete her yıl 31 Mart'a kadar yeni bütçe geçirme zorunluluğu getiriyor. Eğer bütçe onaylanmazsa devlet başkanına meclisi lağvetme yetkisi veriliyor. Yani yeni bir hükümet iktidara gelse bile Fidesz üyeleri yeni bütçeyi veto ettiğinde meclis seçimleri tekrarlanmak zorunda kalacak.
Macaristan'da iktidarın şimdilik tek alternatifi ırkçı Jobbik Partisi ya da Sosyalist parti. Yeni yasal değişikliklerle anayasaya aykırı partilerin kapatılmasının yolu açıldı. Fidesz bu yolla Jobbik'i devre dışı bırakabilir.
Yeni anayasada Komünist Parti'nin suçlarının resmen sıralanması ve bunlar hakkında soruşturma için zaman aşımı kuralının kaldırılması gündemde. Suç şebekesi ilan edilen Komünist Parti'nin yasal selefinin Sosyalist parti olduğu da metne giriyor. Bunun ne anlama geldiği henüz belli değil. Ama ana muhalefet için çok da olumlu şeyler ifade etmediği de kesin.
Fidesz hükümeti tüm bunları demokratik seçimlerden sonra yasal yollarla yaptı. Ancak Macaristan anayasal demokrasi değil. Aksine hızla otoriter bir rejim olma yolunda ilerliyor. (25.12.2011, Milliyet)
Ülkemizdeki benzerlikleri şüphe götürmez. Umarım bir yerden sonra bu gidişten döneriz.
