sizi bilmem ama, ben insanlarımızdaki para, mal hırsını yadırgıyorum. yalnız büyük kentler insanlarında değil, kasabalarda, giderek köylerde bile, tek konu daha çok kazanmak olmuştur bugün. 1980 sonrası armağanı anavatan partisi'nin ve onun şimdiki kılık değiştirmiş uzantısı akp'nin [ara hükümetleri es geçerek] insanımıza aşıladığı bir tutkudur bu. daha çok kazanma hırsı içinde yarın nasıl bir uygarlık yaratacaktır bu ülke-dünya? böyle bir konu üzerinde durulup düşünüldüğünü sanmıyorum. herkesin amacı, insanları her gün daha çok tüketim malı ile donatmak. biliyoruz ki, daha çok kazanmak, gerçekte dünyaya burjuva sınıfının getirdiği bir tutkudur; burjuva sınıfı ise, kendi durumunu olağan, insansal göstermek, doğal göstermek için insanlara aşılamıştır yapısının özelliğini. oysa insanların yaratacağı yeni uygarlık bir burjuva uygarlığı olmamalıdır, olmayacaktır. iş işten geçmeden, yozlaşma büyümeden değişim uğruna çabalar yoğunlaştırılmalı, insanları değişime alıştırmaya bakmalı.
Bu gün afrikadaki aç insanlar bile üretime geçmelerine hiç bir destek sağlamayan tüketime yönelik yardımlardan dolayı acı bir şekilde tüketimtoplumu mertebesindedirler. onlar bile o durumlarında tüketim toplumu olabiliyorlarsa vay anam vay.
neo-liberalizm ve küreselleşme akımları sonucunda, dünya üzerindeki tüm toplumların dönüştükleri toplum modelidir.
öyle ki tüm sistem, tüketicilerin sürekli tüketebilmesi üzerine kurulmuştur. bu esnada, "üretimin olmadığı yerde tüketim nasıl olacaktır" sorusu gündeme gelmektedir. ancak, günümüz ekonomik sistemi artık üretimin yerine sermaye hareketlerini koymuştur. hemen hemen bütün küresel şirketler, ürün imalatından çok sermaye hareketlerine, finans piyasasına yatırım yapmaktadırlar. örneğin; dünyanın bütün büyük otomotiv şirketlerinin, verdikleri kredi ve diğer finans işlemlerinden elde ettikleri kar, otomobil satışının kat kat üzerindedir. hatta bir çoğu zarar ediyor bile gözükmektedirler. ancak mali piyasada elde ettikleri muazzam karlar ile sermayelerini daha da arttırmaktadırlar. kaldı ki, imalatlarını da hep üçüncü dünya ülkeleri ve gelişmekte olan ülkelerdeki taşeronlar aracılığıyla gerçekleştirmektedirler. ardından, üretilen ürünleri yine bu ülkelere geri satmaktadırlar. tabi üretim değerinin onlarca kat üzerinde bir değerle.
velhasıl, tüketim, günümüz küresel sisteminin devamlılığının sağlanabilmesi için temel koşul haline gelmiştir. burada asıl sorulması gereken soru ise şudur; bu sistem nereye kadar böyle sürdürebilir? yoksul ülkelerin ürettiklerini zengin ülkelerin tükettiği bir sistem varlığını devam ettirebilir mi? -ve daha da önemlisi- ettirmeli midir?
ilk basta uretmekten ziyade tuketen toplum akla geliyor. yani ithalati ihracatindan cok olan. hadi ornek olarak turkiye'yi alalim. ithalati ihracatindan cok herkesin bildigi gibi. uyuyor yani. ama asil mesele baska.
ilk olarak, teoride sanayi topulumunda üretimin, sanayi sonrası toplumlarda ise tüketimin daha bariz oldugu soylenir. turkiye'ye bakalim. yani biz de liberalizm ve globalizm sayesinde, yani dis yatirim ve dis kapital sayesinde bu noktada da tuketim toplumuyuz.
simdi burda bir evreyi gecmis oldugumuz acik. yani herkes ebeveynlerinin tuketim profiline bir de kendi tuketim hacmine bir baksin. fark ucurum. onceden ihtiyaclar, simdi ise zevkler yonlendiriyor tuketimimizin buyuk miktarini.
belki de bu yuzden sokak siyasetcileri hep "giderek fakirlesiyoruz, bu maaslarla gecinmek imkansiz, geriye gidiyoruz" diye veryansin ediyorlar. onceden karnini doyuran birey sukur edip mutlu olurken, simdi bowling oynayamadigi, starbucks icemedigi, levi giyemedigi icin isyanda.
simdi suclanan medya, kitle iletisim araclari ve reklamlar oluyor tabii. ama onlar sadece isini yapiyor herkes gibi.
ticari buyume icin reklamlarla yonlendirilen bireylerdir tuketim toplumu burada. yani sirketlerin kendi malini satmak icin kullandiklari yol olan reklamlar, ihtiyacından daha cok o seye sahip olma dusuncesine sahip insan profilini yaratiyor.
+ a'aa, bu da ne, ihtiyacim yok, ama ilginc bir tecrube olabilir, bir deniyim.
+ ah ben bunu denemistim, hoslanmistim da, hadi gene deniyim.
+ himm, yeni tarzim bu, onsuz yapamiyorum.
+ aa bu benim su deneyip benimsedigimin bir degisigi degil mi, bunu da denemeli...
...ve pazar buyur.
bu da gayet mesru degil mi. cunku kimse ac acikta degilse kimse birsey almayacak o zaman ve bu sirketler malini satamayacak. insanlarin parasi dolanimda degil cebinde duracak. ekonomi duracak. olmaz. yani burda da kimse suclu degil.
peki bu durum, sartlar dahilinde her yerde ayni ise turkiye'yi bu kadar tuketim toplumu yapan ne. mesela istiklal caddesinde her keseye her tipe uygun onca magaza, restorant, cafe varken, bir de onca seyyar satici arzina ne gerek var. ya da aksaray'da yusufpasa duraginda suru ile seyyar meyve satan insana. manav mi bitti memlekette. her yer commerce, her yer ticaret. karinca yuvasi gibi tuketim trafigi.
bir turist ulkemize geldiginde en dikkat cekenlerden biri bu. "oh my god, what a commerce!"
yani yabancilarda da var bu medya, reklam, pazarlama stratejileri. fakat turkiye'de bir hos calisiyor. bizim insanimizin profilinin ozunde var tuketim toplumu olmak.
ihtiyacından fazlasını tüketmeyi hayatının merkezine koyan insanların bir araya gelişiyle ve aralarındaki konuşmalarda da tükettiklerini söz aracılığıyla yeniden üretmeleriyle vuku bulan toplumsal hastalığın adı.
populer görüşün aksine tüketim iyi bir şeydir. zaten üretilmeyen şeyi tüketemezsiniz ve ne kadar tükettiğiniz sizin hayat standardınızı belirler. kötü olan bu tüketimin borç parayla; gelecekte elde edileceği umulan gelirin kat kat üzerinden kredi alınarak yapılmasıdır ki, bunun sonucu doğal olarak iflastır ve fakirleşip tüketemez hale gelmektir.
"Bize yeni moda blue jean'i, şu saati veya bu arabayı almakla elde edeceğimiz vaad edilen mutluluk, az sonra yeni bir ürün tarafından yok edilmekte ve o ancak yeni ürünü almakla yeniden mutlu olacağımız söylenmektedir. Tüketim toplumu, arzuları uyandırma, tatmin etme ve sonra yeniden uyandırmadan oluşan sonuçsuz bir süreci izler. Nihai huzura giden bir çabadan ziyade, bir tür bağımlılıktır."
en iyi örneklerden biri artık türkiye'dir. hatta daha da iyi bir örnek bizim köydür.
geçen sene köye gittim. köy dediğime bakmayın, aslen merkezdenim ama merkeze bağlı köylerden birinden bahsedeceğim size.
komşular, akrabalar, tanıdıklar sağolsunlar iyi karşıladılar. ne de olsa büyükşehirden misafiriz biz. senede bir kere gelen adamlarız. neyse, bir gün çarşı geziliyor bir gün pazar. bir gece pancar tarlasında mangal, bir gece bahçede sohbet. derken bir gün "haydi filanca köyde yemek yemeye". bize uyar!
köye gittik ama köyün hiçbir yerinde cep telefonu çekmiyor. dolaştığım heryerde şahsen kontrol ediyorum, yok, yok, yok! yemekten önce oturduk köy kahvesine ve başladı hasbihal.
laf, biraz da benim sayemde döndü dolaştı telefon meselesine geldi. dedim ki "dayılar telefon çekmiyor mu bu köyde", "he öyledir yeğenim, çekmez" diyen herkes elini attı cebe, çıkardı birer tane kameralı telefon. benim yüzümün halini siz düşünün artık.
ulan madem çekmiyor o telefonlar ne? madem telefon aldın o kameralar ne? sen yönetmen misin? senin o telefonu alman için bir römork pancar satman lazım.
diyeceğim o ki, tüketim toplumu olmuşuz da kendimizi tüketmeye başlamışız haberimiz yok!
her aldığı eşyanın eskisinden az dayanması sonucunda yaşamak için daha çok tüketmeye mecbur olan toplumdur. yani adam ne yapsın, buzdolabı bozulunca almasın mı?
eskiden ayakkabı delinmeden atılmazken şimdi iki sene giyince eskidi gözüyle bakılıyor, neden mi? tüketim toplumlarında moda da hızlı değişir de ondan.
fordizm sonrası ortaya çıkan tüketim yokluğunun, daha az çalışma zamanı-daha fazla para yöntemi ve medyanın da kullanımıyla ortaya çıkan gerçek. bugün ford'Un ford markası olmasındaki temel nedendir. zira 20.yy başında çalışanları köyden gelen, gece hayatını bilmeyen, lüks nedir bilmeyen insanlardı. bundan dolayıdır ki tüketme ihtiyacı olmayan insanlardı. tüketimi arttırmak için gereken şey de lüks tüketimini arttırıp, satışları sağlamaktı.
insanların kendileri için değil, artı değer üzerinden daha fazla kar elde eden kapitalist tekellere , yani piyasa için ürettikleri bir iktisadi sistemde doğal haliyle bulunan küçük-burjuvazi , orta sınıf ücretli ve sanayi işçileri gibi değişik toplumsal tabakaların kapitalizm ile olan organik ilişkisidir. Kapitalizmin yükselişine yardımcı olduğu gibi kapitalizmin krizlerinin de en temel sebebidir. Kısaca ,
(bkz: Eat till you explode)
