tarih bazı insanları hiç hak etmediği övgülere veya yergilere layık görebilen, acımasız bir şeydir. bazen yüzünün nuru kaçmış, isyan etmekten kaç kere hapse girmiş, safsatalar şeyhi olduğunu iddia eden bir meczup tarihi kendi çıkarları uğruna kullanan ve saptıranların elinde peygamberâne bir veli olarak ortaya çıkmıştır. bazen ise her devrin eziyet çekip, aşağılanan büyük bilgelerini, düşünürlerini yine sapkın emeller uğruna hain ilan etmiştir.
işte enver paşa, bu hain emellerden birisine malzeme edilerek “başarısız bir komutan, vatan haini” gibi hiç hak etmediği sıfatlarla anılmak isteniyor. çünkü onun kutlu, yüce düşüncelerini çekemeyen; onun gerçek ideallleri uğruna ne büyük savaş verdiğini bildiği hâlde türklük aşığı bir ülkü erini karalamak isteyen kişiler, tıpkı diğer türk büyüklerine yaptıkları gibi onu da aciz, başarısız ve hain adletme gayreti içerisindeler.
genç yaşlarından itibaren türklüğe sevdalı olan, osmanlı’nın bir manda devleti hâline getirilmeye çalışıldığı yıllarda ittihat ve terakki’nin kurucularından biri olarak bab-ı ali baskını’nı yaparak hükümetin devlete peşkeş çekmesine mâni olan enver paşa, 1. dünya savaşı’nda ingilizler’in osmanlı‘yı ele geçirme çabalarını yıkmak için almanlarla yakınlaşmaya çalışmış; fakat savaşta yenilince yönünü doğrudan türkistan‘a çevirmiştir.
büyük turan kağanlığı’nı kurma gayreti içerisinde olan enver paşa, orta asya‘da bağımsızlık mücadelesi veren birçok türk topluluğuna destek vermiş, onların örgütlenmesinde büyük rol üstlenmiştir. büyük bir talihsizlik olarak, sarıkamış harekatı‘nda kötü hava koşullarının etkisiyle yaşanan kayıplar, enver paşa’nın başarısız bir komutan olduğu yönünde fikirleri ortaya çıkarmış olsa da, onun ruslara karşı vermiş olduğu büyük mücadele görmezden gelinmemiş ve askerlik görevinde orgeneralliğe kadar yükselmiştir. çünkü o, bir ramazan ayında gerçekleşen bu harekatta ordu seferî sayıldığı hâlde tüm orduya vekâleten oruç tutan inançlı, çalışkan ve sabırlı bir insandı.
enver paşa’nın turan ülküsüne hizmeti, kafkas islam orduları’nın komutanı olan nuri paşa’nın yardımına koşması ve bakü’nün işgal edilmesini önlemesiyle başlamıştır. daha sonra rusya’da bağımsızlık hareketine destek için batum’dan buhara’ya kadar gezmiş ve basmacı isyanı’na öncülük etmiş, ruslar’dan toprak istemiştir. o dönemde azerbaycanlı şair, sekili salman mümtaz enver paşa’ya şu dizelerle seslenmiştir:
müselman gayretin çekdin, gözetdin türk’ün namusun,
dağıtdın haver-i islamdan küffar kabusun.
mesacidden dilerdi rus asa öz nehs nakusun,
güneşden parlak amalın olup sark ehline ezher,
yaşa, ey gazi-yi azam, yaşa, ey muhteşem enver!
azerbaycan türklerini soykırımdan kurtaran, kızına türkân adını veren, seyh samil gibi bir kafkas kartalı olma uğruna ömrünü feda eden enver Paşa, tacikistan’da yine bir türk bağımsızlığı amacıyla bolşevikler’le yapmış olduğu bir savaşta havan mermisiyle vefat etmiş, orada defnedilmiştir.
Sarıkamış'ta 90 bin askeri heba ettikten sonra komutayı Hakkı Hafız Paşa'ya bırakıp istanbul'a dönen ve savaş boyunca başka hiçbir cephede komutanlık üstlenmeyen adam mı turan ordusu başkomutanı?
Uzun bir süre istanbul basınında Sarıkamış hakkında herhangi bir haber veya yayın yapılmasına izin vermeyen adam mı turan ordusu başkomutanı?
1. Dünya savaşı'na almanya lehine girmek için iki geminin karadeniz'e girmesine izin veren adam mı turan ordusu başkomutanı?
Anadolu'daki Millî Mücadele hareketine katılmak isteyen ama kabul edilmeyen adam mı turan ordusu başkomutanı?
büyük başarısızlıkların ve sonu gelmez ihtirasların adamı mı turan ordusu başkomutanı?
