tunceli vilâyetinin idaresi hakkında kanun
(resmi gazete ile neşir ve ilâm : 2/1/1936 - sayı : 3195)
kabul tarihi 25.xii-1935
no 2s84
idari kisim
madde 1
tunceli vilayetine ordu ile irtibatı baki kalmak ve rütbesinin selahiyetini haiz bulunmak üzere korkomutanı rütbesinde bir zat vali ve kumandan seçilir.
vali ve kumandan usulü veçhile milli müdafaa vekaletinin muvafakati alınmak şartile dahiliye vekilinin inhası ve icra vekilleri heyeti kararile tayin olunur.
bu vali ve kumandan teşkil edilen dördüncü umumi müfettişliğin de umumi müfettişidir.
madde 2
vali ve kumandan vilayet umur ye muamelatında ve vilayet memurları hakkında vekillerin kanunen haiz oıdukları bütün selahiyetleri haizdir .
vali ve kumandan lüzum gördüğü takdirde vilayeti teşkil eden kaza ve nahiyelerin hudud ve merkezlerini değiştirir ve keyfiyeti dahiliye vekaletine bildirir.
madde 3
bu vilayetıerin kaza kaymakamları ve nahiye müdürleri usulü dairesinde milli müdafaa vekaletinin muvafakati alındıktan sonra vali ve kumandanın inhası ve dahiliye vekilinin tasvibi üzerine kararname ile ve orduya irtibatları baki kalmak şartile muvazzaf subaylardan dahi tayin olunabilir .
bunların ve vilayet kadrosunda iş gören subayların hak ve kıdemleri mahfuzdur. buradaki hizmetleri askeri hizmetten sayılır ve maaşları rütbelerine göre milli müdafaa vekilliği bütçesinden verilir.
madde 4
tayini vali ve kumandana aid memurların ve mustahdemlerin harcirahları geldikleri yerden memur oldukları mahalle kadar verilir.
madde 5
vali ve kumandan vilayette kullanılan askeri memurlar hakkında inzibati bakımdan askeri kanunların kendisine verdiği disiplin selahiyetini kullanır.
diğer memurlar hakkında da ihtar ve tevbih cezalarından başka kanunlarm inzibat komisyonlarına verdiği maaş katı, kıdem tenzili selahiyetlerini de resen kullanır ve bu cezalar sicile geçer. sınıf tenzili ve memuriyetten ihrac cezaları inzibat komisyonu kararıle tatbik edilir.
hâkimler kanunu hükümleri mahfuzdur. ancak vali ve kumandan adliye memur ve katibleri hakkında hakimler kanunu hükümlerine göre bunların amirleri tarafından verilecek cezaları dahi tatbika selahiyetlidir.
madde 6
bu vilayette umumi meclis vazifesini valinin veya tevkil edeceği zatın riyaseti altında vilayet idare heyeti azaları ile kaza kaymakamlarından mürekkeb bir heyet görür. daimi encümen işini valinin veya tevkil edeceği zatın riyaseti altında defterdar, maarif müdürü, nafıa başmühendisi veya bunların vazifelerini görenlerden mürekkeb bir heyet görür. idarei hususiyei vilayet kanununun diğer hükümleri meridir.
madde 7
vali ve kumandan lüzum gördüğü belediyelerde reislik vazifesini kaymakamlara ve nahiye müdürlerine verebilir.
adli kisim
birinci fasil: hazirlik tahkikati
madde 8
hazırlık tahkikatında cumhuriyet muddeiumumileri şahitleri celpname ile davet ederler. davete itaat etmeyenlerin kanuni akibetleri dahi celpnamede gösterilir. acele olan mevkuflu işlerde cumhuriyet muddeiumumisi celpname tebliğ etmeksizin mahkemenin kurulduğu merkez haricinde bulunan şahitler için ihzar müzekkeresi verebilirler. şu kadar ki bu müzekkere ile izhar edilenlere cumhuriyet muddeiumumiliğince celpname ile gelen şahitler hakkındaki muamele tatbik olunur.
madde 9
cumhuriyet muddeiumumileri hazırlık tahkikatındla hakimlerin sahip oldukları selahiyetleri kullanırlar.
madde 10
hazırlık tahkikatında cumhuriyet muddeiumumileri maznunları ve şahitleri ayrı ayri veya toplu olarak birbirleri ile yüzleştirebilirler.
ikinci fasil: amme hukuku davasi
madde 11
cumhuriyet muddeiumumileri ilk tahkikata tabi tutulmaya lüzum görmedikleri işleri iddianame ile doğrudan doğruya mahkemeye verebilirler. ilk tahkikat icrası kanunen mecburi olan suçlarda dahi muddeiumumiler bu selahiyeti istimal edebilirler.
madde 12
dava açılması izine bağlı olan işlerde izin verme selahiyeti vali ve kumandanındır.
üçüncü fasil: ilk tahkikat
madde 13
hakimin reddine dair olan dileğin kabul edilmemesine aid olan kararlar katidir.
madde 14
hazırlık tahkikatında cumhuriyet muddeiumumileri tarafından katib huzurile yapılan tahkik işleri ilk tahkikatta tekrarlanmaz.
madde 15
ilk tahkikatın açılması kararı aleyhine itiraz edilemez.
madde 16
10'uncu maddedeki selahiyete sorgu hakimi de haizdir.
madde 17
cumhuriyet muddeiumumileri ilk tahkikat sonunda iddianamelerini iki gün içinde yazmağa mecburdurlar.
madde 18
iddianame maznuna tebliğ edilmez.
madde 19
ağırcezayı müstelzim suçların tahkikatı mevkufen yapılır ve bu mevkufların duruşmadan evvel tahliyelerine dair olan kararlar ancak valinin muvafakati ile icra olunur. bu tahliye kararlarının tasdikine karşı itiraz edilemez.
madde 20
eski haline getirme talebinin reddine dair kararlar katidir.
madde 21
ilk tahkikat sırasında verilen tevkif kararlarına maznun tarafından itiraz edilemez.
dördüncü fasil: duruşma
madde 22
suçların tesbitine dair olan zabıt varakaları:
1-hangi senenin hangi ay ve gününde, nerede tanzim olunduğunu ve yazanların resmi sıfat ve hüviyetlerini;
2-vaka ve delilleri ve suçu vücude getiren eşya ve alet vesairenin mahiyet ve miktar ve vasıflarını ve nerede ve ne suretle görülüp zaptedilmiş olduklarını;
3-maznunun isim ve hüviyet ve sıfat ve mahalli ikameti ile ifadesini muhtevi olmak lazımdır.
zabıt varakasını tanzim eden memur ile maznun ve hariçten hazır bulunan en az iki kimse tarafından imza edilir. bu şartları tamamen haiz olan zabıt varakaları sahteliği sabit oluncaya kadar muteberdir.
maznun zabıt varakasını imzadan çekinirse sebebini el yazısı ile varakanın altına yazıp imza eder. yazı bilmezse çekinme sebebi hazır olanlar tarafından yazılarak imza edilir. sebebsiz istinkâf halinde de keyfiyet bu veçhile tesbit olunur. sebep bildirilirse mahkeme o sebeplerin mahiyetine göre tahkikat yapabilir. bu zabıt varakasının sahteliğini iddia eden maznun mahkemeye sahtelik hakkında kanaat verecek deliller göstermeğe mecburdur. maznun iddiasını haklı gösterecek sebepler karşısında zabıt varakasım imza etmiş olan şahitler dinlenir ve iktiza eden diğer deliner de toplamr. işi sürüncemede bırakmak kasdı ile sahtelik iddiasında bulunanlara yol gösterenlerden 100 liradan aşağı olmamak üzere ağır para cezası alınır. bu kimseler avukat veya dava vekili iseler haklarında mercilerince ayrıca inzibati ceza da tatbik olunur.
madde 23
13, 19 ve 2l'nci maddeler hükümleri duruşmada da tatbik olunur.
madde 24
gecikmesinde zaruret bulunan haller dışında mahkeme icab eden tebliğleri yaptırarak iddianamenin verilmesinden itibaren nihayet beş gün içinde duruşma yapar.
maznun, subut delilleri ile birlikte mahkemeye verilirse hemen duruşma yapılarak hüküm verilir. mani sebepler olmadıkça duruşma bir celsede bitirilir. cumhuriyet muddeiumumisi de iddianameyi aynı celsede beyan etmeye mecburdur.
madde 25
talik ve tehir müddetleri zaruret olmadıkça beş günü geçemez.
madde 26
cumhuriyet muddeiumumisinin muvafakatile şahidlerin cumhuriyet muddeiumumileri veya sorgu hakimi tarafından zaptedilmiş olan ifadelerinin okunmasile iktifa olunabilir.
madde 27
delillerin toplanmasından sonra cumhuriyet muddeiumumisi iddiasını hemen bildirir. duruşmanın müteaddid celseler sürmüş olması ve evrakın tetkika muhtaç olması gibi sebeplerle iddiasını serdetmek için cumhuriyet muddeiumumisine nihayet beş gün müsade edilebilir.
madde 28
maznun ve müdafiine müdatalarını hazulamaları için nihayet iki gün müsade olanabilir. hüküm, duruşmanın hitaminden itibaren nihayet üç gün içinde bildirilir.
madde 29
ilbaylık içindeki ceza muhakemelerinden verilen hükümler temyize tabi olmayıp katidir.
madde 30
menkul aym davaları ve icar müddeti biten mecurun tahliyesi davaları ve üç yüz lirayı geçmeyen alacak davaları üzerine verilen hükümler kati olup temyize tabi değildir.
beşinci fasil: türlü hükümler
madde 31
vali ve kumandan emniyet ve asayiş noktasından lüzumlu
görürse vilayet halkından olan ferdleri ve aileleri vilayet içinde bir yerden
diğer yerlere nakletmeğe ve bu gibilerin vilayet içinde oturmalarını menetmeğe selahiyetlidir.
madde 32
vali ve kumandan herhangi bir şahıs hakkındaki takibatın tehirine ve cezaların teciline selahiyetlidir.
bu tehir veya tecil mürurü zamanın işlemesine mâni olmaz.
madde 33
idam hükümlerinin vali ve kumandan tarafından tecile lüzum görülmediği takdirde infazı emrolunur.
madde 34
tunceli vilayeti içinde oturanlardan biri tarafından elaziz, malatya, sıvas, erzincan, erzurum, gümüşhane, bingöl vilayetlerine geçerek, buralarda türk ceza kanunu'nun ikinci kitabının birinci babının, ikinci ve yedinci babının, birinci ve 455. madde hariç kalmak üzere dokuzuncu babının, 1. ve 10. babının 2. fasıllarında yazılı suçları işleyenler, bunların ortak ve yatakları ve yukarıda isimleri geçen komşu vilayetlerden işlenmiş olup tunceli vilayeti içinde işlenen suçlarla irtibatı olan suçlar, tunceli vilayetindeki selahiyetli makam ve mahkemelerce bu kanundaki usule göre takip ve muhakeme olunur.
madde 35
bu kanunun hükümleri makabiine şamildir. ancak bu kanun meriyete girdiği tarihe kadar temyiz hakkını kullanmış olanların evrakı temyiz mahkemesince tetkik olunur.
madde 36
tunceli vilayeti merkezinde bir ağır ceza mahkemesi ile asliye mahkemeleri ve kazalarda birer asliye mahkemesi kurulur.
madde 37
bu kanun neşri tarihinden 1 kanunusani 1940 tarihine kadar meri olacaktır.
madde 38
bu kanun hükümlerini icra vekilleri heyeti yerine getirir.
(kaynak: ismail beşikçi, tunceli kanunu (1935) ve dersim jenosidi)
-----------------------
cumhuriyet reisliğine yazılan tezkerenin tarih ve numarası : 26 -xii-1935 ve 1/bod
bu kanunun v.eşir ve ilânının başvekilliğe bildi rildiğine dair cumhur reisliğinden gelen tezkere nin tarih ve numarası: 31-xii-1935 ve 4/1353
idari anlamda tunceli diye bir vilayet olmadan var sayılan bir ile özel yapılan kanundur. kanun yapma mantığını alt üst eden bir ile özgü kanun çıkarılmış olması hukuğa aykırıdır. yetkilerin askeri valiye devredildiği kanundur. vali sikinin keyfine göre davranıp bir çok sebepsiz idamlara karar vermiştir. bu vali; savcı, dördüncü müfettiş, yargıç ve hatta cellat olarak hareket etmiştir.
