erken dönem nizamulmulk. hem yapıp ettikleri ile hem de içinde bulunduğu devlet ve kağanı hanı ile aynı ırktan olmaması ile. dışarıdan bakıp doğruyu görüp ona göre devlet kurduranlardan.
tanrı yarlığadığı (nasip ettiği) için türk budun içinde silahlı düşmanı gezdirmedim. damgalı atı koşturmadım. ilteriş kağan çalışmasaydı; ona uyarak ben kendim çalışmasaydım, il de millet de yok olacaktı. çalıştığım için il, il oldu; millet de millet oldu. kendim artık kocadım. şimdi bilge kağan, türk budununu iyi idare ederek tahtında oturuyor.
budizme niyetlenmiş bilge kağan'ı bu niyetinden caydıran ilk türk aydını kabul edebileceğimiz büyük şahsiyet. almanlar tonyukuk'a, türklerin bismarck'ı der, (bkz: otto von bismarck) gerçi mantık olarak bismarck'ın almanların tonyukuk'u olması gerek ama öyle demişler.
donu yıkanmış anlamına gelebileceği gibi bugün bazı kazak kaynaklarında adı "tonı kök" olarak da okunmuştur. han sülalesinden gelmemesine rağmen, devlete ve millete yaptığı hizmetler sayesinde elbisesi gökten denilmek istenmiştir. tam olarak nasıl çevrilir bilmiyorum. tanrı'nın donattığı falan gibi bir anlamı var.
Akıl yaşta değil baştadır diyerek ilerleyen yaşına aldırmadan, Sayan Dağ'larında kış şartlarında ordu yürüten, mesafeyi kısaltıp düşmanı uykuda basan, uykularını mızrakla açan eşsiz bir savaş komutanı. Düşmanın, çevrelerinde ocak olduğu o zamanlarda bilge tonyukuk ateş olup, çine saldırarak 23 şehri haritadan silmiştir. kızıl kanını dökerek, kara terini akıtarak varını yoğunu hep Türk milletine vermiştir. Yufka iken delmek kolay imiş,ince iken koparmak kolay.yufka kalın olsa delmek zor imiş,ince yoğun olsa koparmak zor diyerek bizlere de kılavuzluk yapan tonyukuk, arık boğa ile semiz boğa arkada oldukça semiz boğa mı Arık boğa mı bilinmezmiş sözüyle arkanızı iyi bilin dostunuzu düşmanınızı iyi bilin sizi yok etmek isteyenlere aldanmayın diyerek fani dünyaya gözlerini yummuştur.Ruhu şad, bulağı Orkun ırmağı, durağı Türk uçmağı ve mekanı Tanrı Dağı olsun.
Adının anmamı yağlı elbisedir.
O zamanlarda misafirler ne kadar çok gelire sunulan yemeklerden dolayı elbiseler de o derece yağlı olurmuş yağ sıçradığı için. Bu da bir üstünlük göstergesi.
Ayrıntılı Bilgi için Jean poul roux'un Türklerin Tarhi adlı kitabına bakılabilir.
bilinen ilk türk tarihçidir. bilge kağan dışında ilteriş kutluk ve kapağan kağan'a da danışmanlık yapmıştır juan juan devletine esir olduğumuz dönemde doğmuştur ve kendisine ait bir dikilitaşı vardır. ayrıca bir ilginç bilgi daha vereyim tonyukuk, bilge kağan'ın kayınpederidir.
Son dönemlerde Tonyukuk'un bir ünvan olduğunu söyleyenler vardır.
Çünkü Yenisey Yazıtları'nın birçok yerinde birçok ismin önünde Tonyukuk sözcüğü vardır.
Bilge Kağan'ın Budist olma isteğine Budistliğin, türklerin savaşçılık özelliğini kaybettireceğini söyleyerek karşı çıkmış ve bunu yaptırmamıştır.
Tabi hem Bilge Kağan'ın Tonyukuk'u dinlemesi hem de Tonyukuk'un devleti tehlikeye düşürecek bir harekete karşı çıkması akılcı devlet adamlığının örnekleridir.
