2.mahmut'a gavur padişah yakıştırmasının yapılmasına sebep olan ve yine halkın kısa ve öz tesbitiyle "artık gavura gavur denmeyecek" ibaresini kuvvetlendiren ferman.
lozan antlaşması'nda Türk topraklarında yaşayan tüm gayr-i müslimlerin "azınlık"olarak adlandırılmasıyla birlikte tanzimat fermanı'nın hükmü geçersiz hale gelmiştir.
tanzimat, en ölmcül yenilgidir islam tarihinde. zira bu yenilgi fikren gerçekleşmiş bir yenilgidir. islam dünyası daha önce de gayri islami kültürlerle bir takım yanlış alış verişlerde bulunmuştur. mesela hicri ikinci yüzyılda bazı islam alimlerinin yunan felsefesinden etkilenip, onların kaza-kader, akıl-irade gibi kilit mevzulardaki anlayışlarını alıp islam'a yamamaya çalışmışlardır. ve bu durum o sıralar çok ciddi bir tartışma ve münakaşa ortamı oluşturmuş, birçok itikad mezhebi (mutezile, cebriyye)türemiştir.
ama hiçbiri avrupa'ya karşı yaşanılan bu yenilgi gibi yakıcı ve yıkıcı olmamamıştır. zira hayatı tanzim etmede islam'ı esas alan bir anlayış yerini batılı değerleri esas alan bir anlayışa bırakmıştır. tabi bu duruma bir kereden de gelinmemiştir. savaş meydanlarında zaferler kazanan ve fetih yoluyla islam'ı yayan osmanlı aynı başarıyı fikri noktada gösterememiştir. batı rönesans ve reforma hamleleriyle yeni bir hayat tarzı inşa ederken, osmanlı avrupa'nın bu yükselişine karşı islami bir savunma sistemi kuramamıştır. mesela avrupa'da yükselen bir değer olan ulusçuluk kavramına karşılık, ümmetçilik anlayışını ciddi anlamda ortaya koyamamış, isma'ı çağın idrakine sunamamıştır. bu zafiyetin en önemli sebebleri ise ictihad kapısının kapalı olduğunu kabul etmesi ve arapça'yı yaygınlaştıramamasıdır. neden arapça? acaba ortada bir arapçılık mevzusu mu var? hayır! çünkü islam'ın temel kaynakları olan kur'an ve sünnet arapça'dır. ümmet arapça'yı ne kadar iyi bilirse islam'ı da o kadar iyi ve geniş kitleler şeklinde anlayacaktır. ve hayatı anlamada islam'ı daha kolay ve sahih bir şekilde kullanmış olacaktır.
ictihad meselesi ise yeni çıkan sorunlara karşı islam'ın çözümünü ortaya koymak için gereklidir. çağımızdan bir örenek verecek olursak. borsa, islam'ın ilk yıllarında olmayan bir şey. ve bu konuda ne kur'an'da ne de sünnette açık bir nass yok! doğal olarak bu konuda islam'ın hükmünün bilinmesi için ictihada ihtiyaç vardır. ancak böyle islam, corunlarımıza cevap verebilcektir.
işte osmanlı bu fakülteleri işletemediğinden yavaş yavaş yenilmiştir. tanzimat ise bu yenilginin en belirgin hamlesidir.
3 kasım 1839'da okunmuş, türk tarihinde demokratikleşmenin ilk adımıdır. aslen ii. mahmut döneminde planlanmasınıp, ii. mahmut'un ölümünün ardından oğlu abdülmecit döneminde dışişleri bakanı mustafa reşit paşa tarafından okunmuştur.
içerdiği konuların en önemlileri;
tüm vatandaşların can ve mal güvenliğinin sağlanması,
yargılamada açıklık,
vergide adalet,
erkeklere dört yıl mecburi askerlik,
rüşvetin ortadan kaldırılması olmuştur.
amacı iktidarı saraydan alıp bürokrasiye vermektir.
osmanlının o çağdaki batılı bir ulus devlet modeline dönmesindeki ilk adımdır. zorunlu askerliğin getirildiği ferman da bu olmakla beraber, zorunlu askerliğin çıkmasının da tek nedeni napolyon denen orospu çocuğunun önde gideni deha topçu subayıdır.
"150 yıldır devletin bozulmasının sebebi dinden uzaklaşmaktır. Dinimize dört elle sarılırsak her şey düzelir." tarsında bir cümle ile başlayan, aslında bilindiği üzere dinle uzaktan yakından alakası olmayan, zamanının batılılaşma manifestosu(!) olarak kabul edilen fermandır.
bu antlaşmayı iyi anlayabilmek için 1839 tarihli belgrat antlaşması na bakmak gereklidir efendim. azınlık hakları konusunda ezilmemek için yapılmış siaysi bir hareket temelindedir.
hiç bir işe yaramayan ferman. bunu abdülmecit'te biliyordu ** ama yinede ya tutarsa hani olurda avrupa bak yola geldiler diyip rahat bırakır diye düşünüp yayınlamıştır efendim fermanı
üşenmedim ve esaslarınıda yazdım aha aşşağıda
1) müslüman ve gayr-ı müslim bütün tebanın ırz, namus, can ve mal güvenliği osmanlı'nın garantisinde olacak
2) mahkemeler açık olacak yani kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak
3) kanun önünde herkes eşit olacak ***
4) vergiler herkesin gelirine gore toplanacak
5) herkes mal mülk sahibi olabilecek, varis bırakabilecek
6) askerlik işleri düzene girecek, vatani bir gorev olacak
7)rüşvet ve iltimas* kalkacak
AMAÇ:avrupa devletlerinin osmanlı devletının iç işlerine karısmaması için yazılan bir fermandır.getırdıgı yasalarda; hiç bir din farkı gözetmeksizin herkese eşit hak,mal ve can guvenligi verilecektr.
"bundan boyle gavura gavur denmeyecek" seklinde ozetlenebilecek, son donem osmanli tarihinde batililasma ve avrupa'nin baskilari arasinda onemli yer tutan vesika. diger adiyla, (bkz: gulhane hatti humayunu).
azinliklara esit haklar verilmesini ongoren, osmanli'daki millet sistemine ilk buyuk darbe...
asil trajikomik yani da sudur ki, tum avrupali sehbenderlerin, babi alideki devlet erkaninin huzurunda okunurken ferman, bittabii, mutad oldugu uzre, sultanin evsafi sirayla okunur... sultanin evsafi ise avrupa devletlerinin hepsinden gavur diye bahseden, bariz bir sekilde ezici kelimler icermektedir. orada hazir bulunmus bircok avrupali diplomat, bu noktayi vurgulamadan gecmemistir...
