tanzimat aslında bir yerde sened-i ittifak'ın daha kapsamlısı ve daha ayrıntılısıdır. Sened-i ittifak sadece ayanlar hakkında düzenlemeler yaparken, tanzimat tüm osmanlı tebasını ilgilendirmekteydi. ancak ilginç bir durumdur ki aslında Sened-i ittifak dolaylı yoldan halkın çoğunluğunu ilgilendirmekteydi. çünkü tımar sisteminin bozulmasıyla ortaya çıkan iltizam sistemi sayesinde ortaya çıkan bu güruh, zamanla halk ile devlet arasına aracı olacak kadar gelişmiş ve hatta resmiyet kazanmıştır. dolayısıyla sened-i ittifak ile ayanlar zapt-ı rapt altına alınmak istenmiştir. tanzimatta ise artık kontrolden çıkmaya başlayan azınlık hareketleri kontrol altına alınmak istenmiştir.
1839 yılında, Sultan Abdülmecid döneminde, Mustafa reşit paşa tarafından halka ve yabancı ülkelerin temsilcilerine Gülhane parkı'nda ilan edildiği için Gülhane hatt-ı Hümayun-u olarak da bilinir.
Asıl sebebi, fermanın ilan edilmesinde aceleci davranılmasında, Mısır sorunudur.
Kısaca kaynaşmış bir Osmanlı halkı halini geri kazanmak ve toprak kaybını önlemek fermanın ilan edilmesindeki amaçtır.
Bazı maddeleri:
Herkes gelirine göre vergi ödeyecek,
Yaşı gelen ve elverişli her erkek askerlik görevini yapacak,
Herkes mal ve mülk sahibi olabilecek,
Halkın can ve mal güvenliği devlet garantisinde olacak,
Mahkemeler herkese açık olacak ve kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak,
işkence, dayak, angarya kaldırılacak.
dönemin hariciye nazırı (dışişleri bakanı) mustafa reşit paşa tarafından ilan edilmiştir. takvim-i vakayi gazetesiylede halka duyurulmuştur. ana amacı londra konferasında etkili olmak daha doğrusu kavalalı mehmet ali paşa sorununda dış güçlerin desteğini almaktı.
mehmet alkan hoca diyor ki mustafa reşid paşa bu hatt-ı hümayunu bab-ı ali'de yani bugünkü istanbul valiliği önünde okudu. e, ben tanzimat ile ilgili inalcık ve mehmet seyitdanlıoğlu'nun editörlüğünü yaptığı tanzimat kitabına bakıyorum. burada bütün üstadlar fermanın gülhane'de okunduğunu söylemişler. inalcık da abadan da ziya enver karal da bunu söylüyor. mehmet hoca neye dayanarak bunu söylüyor acaba? neyse, bir mail atıp sorayım bakayım. duruma göre belki editlerim.
