sfenks, kafası koç, kuş, veya insan, gövdesi ise uzanan bir aslan şeklini alan heykel. ilk önce eski mısır'da rastlanan sfenks, eski yunan mitolojisinde büyük kültürel önem taşımıştır.
mısır sfenksi antik bir efsanevi yaratıktır. gövdesi uzanan bir aslan ve kafası genellikle bir firavunun kafasının şeklini alır. aslanlar güneş ile bağlantıları nedeniyle antik mısırlılar tarafından kutsal hayvan sayılırlardı.
en büyük ve en ünlü olanı, gize platosunda nil nehri'nin batı kıyısında bulunan büyük gize sfenksi'dir. gize sfenksi doğuya bakar ve pençelerinin arasında bir tapınak yer alır.doğan güneşi ve firavun için yeniden dirilişi temsil eder. yüzünün doğuya dönük oluşu, güneş tanrısı ra'yı her sabah doğar doğmaz görmesi içindir. yapıldığı zaman ön ayaklarının arasında kurban için bir sunak olduğu kalıntılarda yapılan kazı çalışmalrında ortaya çıkartılmıştır. sfenksin yüzünün firavun kefren'e ait olduğu sanılır ve yapılış tarihini dördüncü hanedanlık (mö 2723 - 2563) dönemine denk getirir.
en meşhuru mısır'da olan yarı insan yarı hayvan heykellerdir. yapıldığı yıllarda etrafı ağaçlıklı ve sulak bir yermiş. güzelim burnu bir topçu ateşi ile kırılmıştır. büyük sfenks'e arapça verilen isim, ebu el-hôl, "dehşetin babası" anlamına gelir. yunancada sphinx adı verilmiş olmasına rağmen heykelin kafası bir kadına değil erkeğe aittir.
hep kadın zannedilir ama değilmiş.
napolyon denen kazma nın, bu sfensk heykelinin sakalını top atışlarıyla kırdığı rivayet edilmektedir. mısır işgali sırasında, fransız topçularına, heykelin sakalında atış talimi yaptırmış allah ın delisi.
eski mısırda, liderlerin mezarlarını koruduğuna inanılan, kafası insan gövdesi aslan biçiminde heykel. yunanlıların mezar konusunda mısırlılar ile aynı görüşe sahip olup olmadıklarını hatırlamıyorum.
kaynağı olan eski mısır da kepes olarak adlandırılan, latince sphinx, yunanca sphinks kelimelerinden türeyen, efsanevi canavar anlamına gelen kelime.
en ünlüsü ve en eskisi giza sfenks idir.
yunanlılar için sfenks typhon ile ekhidna dan doğan bir canavardı.
canavar anlamı da buradan gelmektedir.
oidipus ve sfenks anlatısında sfenks şehrin kapısına oturur ve şehre girmek isteyenlerin yolunu keserek, onlara bilmece sorar. cevap veremeyenleri yiyen bu canavarı oidipus keskin zekası ile alteder.
sfenks, müslümanların da bildiği ve kabul ettiği, kapı ve kenar sülemelerindeki geometrik şekillerde - ki bunlara arabesk denir- yer verdiği bir varlıktır.
nedir sfenks? hem aslan, hem insan, hem boğa, hem de kartal olan...
yunanlılar onu "boğazlayan" diye daha çok kartallığına ait özelliğiyle mısır'dan almışlardır. ıssız yollarda yolcuların karşısına çıkar ve onlara sorular sorar. doğru cevap veremeyeni yer, öldürür.
tekrar sormak gerekir mi, nedir sfenks?
islam tasavvufu'na yabancı olmayanların kolayca bilecekleri kadîm varlık...
suni olarak insanlar tarafından genleri değiştirilmek suretiyle 'yaratılan' tüysüz bir kedi türü. oldukça pahalı olduğunda sfenks beslemek kimilerine göre bir zenginlik belirtisidir. ben ki kedilerin burnunu öpen dişlerine filan yalayan bir kedi manyağı olsam da yolda sfenks görsem korkarım o derece.
mecazi kullanımlarda ya da benzetmelerde kullanılabilecek ve uyarlanabilecek en iyi mitolojik varlıktır. sfenks'in yolundan geçenlere bilmeceler sorup bilmeyenleri yemesi bilginin gücü olarak nitelendirilebilir. bilginin gücü tanımı için birçok farklı kulvarlardan alıntı yapan önemli insan da çoktur. oppenheimer'ın hint kutsal kitabından alıntıladığı ve aslında nükleer gücün keşfedilmesine atıfta bulunduğu "now i'm become death. the destroyoer of worlds" cümlesi gibi. sfenks de bilginin gücü tanımı ışığında verilebilecek en güzel örneklerden biridir.
mısır'da bulunanın hangi firavuna ait yüz hatlarına sahip olduğu ve ne nane yemeye yapıldığı hala tam olarak bilinmemektedir.
vaktiyle burnunu kıranlarda sanıldığı gibi napolyon'un askerleri değildir zira napolyon doğmadan önce dahi bazı çizim ve sahnelenen oyunlarda sfenks burunsuz olarak gösterilmiştir.
heybetli bir yapıdır. kahire de 3 büyük piramitin hemen yanında bulunur. hemen yanında yürüme yolu vardır. çok yakından görürsünüz.
gayet seviyesiz satıcılar sizi düdüklemeye kalkar aman dikkat.
Gize piramitlerinin koruyucusu, gövdesi aslan, başı insan olan efsanevi yaratık.
Sfenks'in burnuna mısır seferinde napoleon'un zarar verdiği söylensede araştırmalara göre sfenks'in burnuna zarar veren kişi müslüman bir din adamı olan sa'im el-dahr'dır. Hatta kendisi yaptığı vandallıktan dolayı 1378'de linç edilmiş.
