atatürk'ün isteği ile kurulmuş, atatürk düşmanı olmayan, partiye herhangi tarikatçı, komünist dolmuş vb. denilerek bahane edilerek parti içinde rahatsız olan, yanlış anlaşılmış elitlerin oylaması ile kapatılan, chf'den tek farkı liberal demokrasi ve ekonomiyi savuması olan bir parti.
1930'da fethi okyar tarafından kurulmuştur.
ilk demokratik seçim 1930'da yapılmış ve chf kazanmıştır.
yani atatürk, atatürk düşmanı, hakiki demokrasi düşmanı şeriatçıların, komünistlerin, kürt ırkçılarının, çakma liberallerin, ve kemalist kılıklı faşistlerin anlattığı gibi halk düşmanı, demokrasi düşmanı falan değildi, demokrasiyi, sorgulamayı, özgürlükleri, halkın egemenliğini bizzat ulu önder gazi mustafa kemal atatürk getirdi.
serbest cumhuriyet fırkası yani scf, atatürk'ün emriyle fethi okyar tarafından kurulan ve liberal ekonomiyi savunan bir partidir. atatürk'ün böyle bir partiyi kurmasının nedeni chf'ye muhalif olanların adeta gazını almaktı. scf, chf'nin uyguladığı devletçi ekonomiye muhalefet edecek ve böylelikle muhaliflerin bir nebze de gazını alacaktı. ancak zamanla scf'yi sadece liberaller değil, chf'nin yaptığı inkilaplara kökünden karşı olan şeriatçılar, halifeciler ve saltanatçılar tarafından da desteklemeye başladı. bu nedenden dolayı da chf'ye yakın medya, scf'yi gericilikle suçlayan haberler yapmaya başladı. daha sonra yapılan 1930 yerel seçimini chf kazandı ancak scf yapılan bu seçimin şaibeli olduğunu ve seçimin gerçek kazananlarının kendileri olduğunu ileri sürdü. bunun üzerine cumhurbaşkanı atatürk eski partisi chf'yi destekleme kararı aldı. atatürk'ün bu kararından sonra scf kendi kendini feshetti.
Pek de serbest olmayan partidir. Seçimlerde yüksek oy alınca Atatürk'ün emriyle kurulduğu halde yine onun emriyle kapatılmıştır.
Öte yandan Hasan Rıza Soyak'ın hatıratında aktardığına göre M. Kemal'in konuyla ilgili söyledikleri de manidardır: "(...) Bana "Hangi fırka kazanıyor?" diye sormuş; "Tabii bizim fırka Paşam" cevabını vermiştim. O gülmüş: "Hayır efendim. Hiç de öyle değil. Hangi fırkanın kazandığını ben sana söyleyeyim: Kazanan idare fırkasıdır, çocuk! Yani jandarma, polis, nahiye müdürü, kaymakam ve valiler. Bunu bilesin." buyurmuştu. Böylece M. Kemal, CHp yanında ağırlığını koyuyordu. Nitekim belediye seçimlerinden sonra serbest cumhuriyet fırkası başkanı ve yakın arkadaşı Fethi Bey'e “Ben (partiler arası tarafsızlık konusunda) sözümde duruyorum. Fakat benin üzerimde bir de memleketi emniyet ve huzur içinde tutmak mesuliyeti var. Siz hemen birkaç ay içinde iktidara geçmek için uğraşıyorsunuz. Hiç beklemeğe tahammül göstermiyorsunuz. Bugün iktidarda olanları düşürüp yerine geçecek olursanız bu memleketi emniyet ve huzur içinde ayakta tutabilecek misiniz? Bana bir kere bu kanaati vermelisiniz.” dediği söylenmektedir.
iktidarla(cumhuriyet halk fırkası) muvazaalı olarak kurulmuş bir partidir. Sadece mecliste muhalefet olsun amacıyla mustafa kemal atatürkün emri doğrultusunda kurulur, beklenmedik bir başarı elde ederek halkın sesi olur, bunu hesaba katmayan mustafa kemal atatürk tavrını koyar ve parti kapatılır.
son günlerde sözlükte yazılanları çizilenleri görünce hatırıma gelen siyasi oluşum. bizim millete özgürlüğün, demokrasinin iki beden bol geldiğinin trajikomik kanıtı. umarsızca, hayasızca eleştiren, aslında eleştirdiğini zannedip hakaret eden insanımsıların doluştuğu ortamlara kusursuz bir örnek.
mustafa kemal'in emriyle kuruldu, onun emriyle kapatıldı..
kapatılırken serbest cumhuriyet fırkası mensubu olan, içerisinde mustafa kemal'e taparcasına bağlılık duyan bazılarının korkudan titredikleri vaki imiş efendim.
neticede önlerinde darağacında sallanan örnekler vardı.
tek parti hükümetinin terakkiperver cumhuriyet fırkasından ve kazım karabekir'in muhalefetinden ödünün kopması, keza ülkede halkın hükümeti diktatör olarak görmesi üzerine hükümetin 1930'da "bari kendi güdümümüzde muhalefet partisi kuralım da arkayı kurtaralım" zihniyetiyle kurduğu; ama bu partinin de chp'yi alt edeceğini anlayıp 3 ay sonra alelacele kapattırdığı parti...
partinin kapatılmasında, 1930'daki yerel seçimlerde serbest fırka'nın 503 seçim bölgesinden %40'ını ele geçirmesi etkili olmuştur. keza buradaki %40 oy oranı, chp'nin hileleri ve üçkağıtları neticesinde manipüle ederek düşürdüğü oy oranıdır. oysa fethi bey'in iddiasına göre serbest fırka açık ara farkla birinci parti olmuştur. ama tek adam diktatörlüğünü yıkmamak için bu partinin önü hemen kesilmiştir.
bu fırka ile alakalı teferruatlı bilgiler edinmek isteyen kemal tahir'in romanından uyarlanarak çekilen yol ayrımı dizisini izleyebilirler.
mustafa kemalin çok istediği ve fethi okyarı bu konuda çok desteklediği partidir. scf olarak kısaltılır. bu günlerde partilerin sonunda p olduğundan f bana çok değişik gelmiştir. ayrıca sscb bana anımsatır. her neyse. partinin kurulması mustafa kemalin sürekli istediği bir şeydi ve bu 2. girişim olacaktır. partinin kurulmasıyla kısa sürede ilgi gördü.
partinin kurulduğu dönem büyük buhran dönemidir. dünya üzerinde bugüne kadar görülmüş en büyük krizdir. bu kriz cumhuriyeti kuran ve cumhuriyet değerlerini savunanları olumsuz etkilerken, tek parti iktidarının devamlılığına giden bir süreçte büyük rol oynamıştır. *
bu dönemde bir çok ayaklanma olmuştur özelikle fethi okyarın istifasına neden olan şeh sait isyanı buna örnektir.
ithalat ve ihracattaki çöküntü topluma yansımış fakat toplum aradığı muhalefeti bulamamıştır. tamda bu noktada scf ortaya çıkar. burada önemli olan şudur mustafa kemal atatürk scf nin laik kalmasını istiyordu. bu rejim için çok önemliydi. diğer önemli nokta ise scf nin kadrosu mustafa kemalin çok güvendiği silah arkadaşları olmakla birlikte ismet inönüye karşı antipatik olmalarıydı.
kısa zaman sonra mustafa kemalin bu korkusu gerçekleşmiştir. scf halka açıldıkça parti üye sayıları kontrolden çıkmış ve rejimi kısa vadede tehdit edecek bir hale hızla dönüşmekte olduğunu belirlemiştir. halkın scf ye karşı büyük bir ilgisi vardı çünkü kemalist rejim tam olarak nedir bilinmiyor, halk bunu anlamaya çalışmıyordu. ayrıca laikliğin dinsizlik olduğu vurgusu scf üyelerinden gizli toplantılarla sürekli vurgulanıyor, halifelik ve saltanatın kaldırılmasına eleştiriler getiriyorlardı. toplum yavaş yavaş bölünmek üzereydi.
her şeye karşın belediye seçimlerine gidilmiştir. bu seçim olaylı bir seçimdir.
sonrasında atatürk`ün fethi okyarla konuşmasında "bu iktidar hırsı nedir? hemen iktidar olmak ve mevcut yönetimin başına geçmek istiyorsunuz peki ama emniyeti ve huzuru sağlayabilecekmisiniz bana bunun garantisini verebilir misiniz?" şeklinde bir konuşma yapmıştır.
sonrasında tekrar fethi beyle bir araya gelen gazi paşa partinin kapatılmasına karar vermiştir.
ne olursa olsun scf türkiye için büyük bir ders ve örnek teşkil etmeli dediğim partidir.
gerçek bir muhalefet partisi değildir, olamamıştır. diktatörlük imajından kurtulmak maksadıyla kurulmuş fakat 1930 belediye seçimlerinde birçok yerde "gereğinden fazla" başarılı olacağı görülünce kapatılmıştır.
çok partili döneme geçiş denemelerinde açılmış parti. demokrasiye geçiş için chp iktidarına karşı muhalefet partisi olarak kurulmasına izin verilmiştir. halkın ilgisi fazla olunca kapatılmasına karar verilmiştir.
--spoiler--
serbest cumhuriyet fırkası muhalefet partisi olarak kuruldu iktidar olabileceğini kim söyledi.
--spoiler--
Atatürk tarafından, yeni rejime halkın tepkisinden ötürü kurulmuş daha sonra yine mustafa kemal'in baskılarıyla kapatılmış partidir. Lakin atatürk diktatördür yorumlarına sebep olmuştur şu dönemlerde.
1929 yılında Amerika'da başlayarak dünyaya yayılan (işsizlik ve enflasyonun arttığı) genel ekonomik buhran Türkiye'yi de etkiledi. Diğer taraftan Halkta Cumhuriyet Halk Fırkasına ve yürüttüğü politikaya karşı bir memnuniyetsizlik gözle görülür hale gelmişti. Bu durum üzerine M. Kemal Paşa Cumhuriyet Halk Fırkası'na karşı muhalefet görevini yürütecek olan bir başka fırka'nın kurulmasını istedi.
daha sonra halkında desteğiyle cumhuriyet halk fırkasına ters giden yeni parti atatürk'ün bir mektubunu gözdağı olarak yorumlayarak kendini feshetti.
O dönemdeki ekonomik sorunlar ve almanya ve fransa'sındaki dikta rejimleri göze alındığında, atatürk'ün yaptığının bir dikta olduğu düşünülemez kanımca.
