tek parti hükümetinin terakkiperver cumhuriyet fırkasından ve kazım karabekir'in muhalefetinden ödünün kopması, keza ülkede halkın hükümeti diktatör olarak görmesi üzerine hükümetin 1930'da "bari kendi güdümümüzde muhalefet partisi kuralım da arkayı kurtaralım" zihniyetiyle kurduğu; ama bu partinin de chp'yi alt edeceğini anlayıp 3 ay sonra alelacele kapattırdığı parti...
partinin kapatılmasında, 1930'daki yerel seçimlerde serbest fırka'nın 503 seçim bölgesinden %40'ını ele geçirmesi etkili olmuştur. keza buradaki %40 oy oranı, chp'nin hileleri ve üçkağıtları neticesinde manipüle ederek düşürdüğü oy oranıdır. oysa fethi bey'in iddiasına göre serbest fırka açık ara farkla birinci parti olmuştur. ama tek adam diktatörlüğünü yıkmamak için bu partinin önü hemen kesilmiştir.
bu fırka ile alakalı teferruatlı bilgiler edinmek isteyen kemal tahir'in romanından uyarlanarak çekilen yol ayrımı dizisini izleyebilirler.
Sanıldığının aksine, radikal unsurlardan çok senin benim gibi adamların içini doldurduğu parti...
Efendim, partiye devrim düşmanlarının sızdığı doğrudur ama olayın vehameti sanıldığı kadar ciddi değidlir...
O zamanlar sadece tek parti* olduğu için, o tek partinin otoriter söylemini benimsemeyen bireyler doğal olarak mevcut düzene muhalifti ve o zamanlarda ellerinde seçenek olarak sadece serbest cumhuriyet fırkası vardı... Dolayısıyla, liberalinden, osmanlıcısına, şeriatçısından, sosyalistine, fakirleşen köylüsünden, işleri bozulan burjuvasına kadar herkes bu partiye akın etti. Sanıldığı gibi rejim düşmanları partiyi esir almadı, sadece partide aşırı fikirlerini dile getirme fırsatı buldular...
Atatürk de baktı ki; kendisine ve politikalarına karşı ciddi bir muhalefet var ve baktı ki; kurduğu parti*yaklaşan genel seçimlerde muhalefete düşecek; iki partiye de tarafsız yaklaşacağını söylemesine karşın,yeniden chp tarafına geçti...
Kendini bu arenada yalnız hisseden ve Atatürk'ün desteği olmadan ne kadar çırpınsa da boşa kürek çekeceğini bilen Fethi Bey ve arkadaşları da, bunun üzerine partiyi kapatma kararı aldı...
Serbest Fırka'nın kapanmasıyla demokrasiden ikmale kalmış ve sınıfı ancak 20 yıl sonra geçebilmiştik... (bkz: demokrat parti) (bkz: yeter söz milletindir)
gerçek bir muhalefet partisi değildir, olamamıştır. diktatörlük imajından kurtulmak maksadıyla kurulmuş fakat 1930 belediye seçimlerinde birçok yerde "gereğinden fazla" başarılı olacağı görülünce kapatılmıştır.
ironik bir şekilde tek parti döneminde "demokrasi denemesi" olarak örnek gösterilen parti. işin aslı, dünyadaki büyük ekonomik krizin etkisiyle kurulmuş bir "güdümlü muhalefet" partisidir. bahsettiğimiz partiye cumhuriyet halk fırkası'ndan kimlerin katılacağı, kaç sayıda milletvekilinin muhalefet saflarına geçeceğini bile iktidarın kendisi belirlemiştir. plana göre, scf meclise girip cumhuriyet halk fırkası'nı ekonomik konulardaki yanlışlarını eleştirecek, bu sayede muhalefetten çok "chf'nin yanlışlarını düzeltme mekanizması" hâline gelecek ve ekonomi kurtulacaktı. ama partiye halktan gelen destek, chf'nin gözünü korkutmuş ve kapatılmaya zorlanmıştır. işin garip tarafı scf'nin terakkiperver cumhuriyet fırkası gibi "chf'den izinsiz kurulmak" ve "parti programına 'dinlere hürmetkardır' yazmak" gibi "büyük suçlar"ı da yoktur. o sebepten scf örneğini dönemin "demokrasi meyilli" olduğunu savunanlardan çok, aksi taraf tezine kanıt olarak gösterebilir ancak.
m. kemal'in isteğiyle, inönü'nün rızasıyla kurulmuş güdümlü muhalefet partisidir. kimi tarihçiler m. kemal'in amacının bir süredir başına buyruk hareket eden inönü'ye gözdağı vermek olduğunu söylemekteler. kimileri ise asıl amacın batı'nın gözüne girmek olduğunu ileri sürmekte. zira dönemin abd büyükelçisi joseph c. grew: ''gazi yavaş yavaş şu görüşe varmıştır ki, tek parti sistemi abd ve avrupa ile karşılaştırılınca türkiye için bir aşağılık işaretidir. abd'li ve avrupalı yazarlar son günlerde çoğunlukla şekilde batılı, fakat gerçekte doğulu olarak tasvir ettikleri türk diktatörlüğünden çok söz etmişlerdir. türkiye'nin bu şekilde gösterilmesi gazi'nin gözüne çarpmış ve hiç hoşuna gitmemiştir.''
1929 yılında ABD'de başlayan ve kapitalist ekonomiye sahip ülkeleri derinden etkileyen büyük bir ekonomik bunalım patlak verdi. Bu bunalımdan ekonomisini henüz ulusallaştıramamış ve geliştirememiş olan Türkiye de etkilendi. iktidardaki Cumhuriyet Halk Fırkası'nın ekonomide devletçiliğe dayanan politikası yoğun eleştirilere hedef oldu. Mustafa Kemal'in de onayıyla Fethi Okyar başkanlığında ekonomide liberalizmi savunan Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. O yıl bazı bölgelerde yapılan yerel seçimlerde parti büyük bir başarı sağladı. 18 Aralık 1930 tarihinde de parti devlet ve devrim düşmanlarının partiye sızdığı ve örgütlenmeye başladığı gerekçesiyle kendini kapattı.
