Osmanlı dönemine kadar uzanan saygin koklü bir aile aslında bunlar. Güney doğudaki aşiretlerin karadeniz versiyonu.
kökeni osmanlı devleti’nden günümüze dayanan, karadeniz’in büyük ailelerinden biridir. ilk yerleşim merkezi olarak trabzon’un of ilçesi’nin mesken tutulduğu bilinmektedir. aile, günümüzde ülkemiz ve dünyanın çeşitli bölgelerine yayılmış durumda.
ı. dünya savaşı ardından işgal edilen bölgede, sarıalioğlu ailesi, halkı silahlandırarak rus işgaline karşı direniş örgütleri kurmuştur. bu örgütler, kısıtlı olanaklarına rağmen, baltacı deresi mevkiinde rus ordusu’na büyük kayıplar verdirmiştir.
sarıalizade olarak bilinen soyadı ,1934 yılında yürürlüğe giren kanun ile saral olarak bir süre kullanılmış, kanunun yürürlükten kalkması ile sarıalioğlu, saral, atasaral, sarı, sarıoğlu, sarıal, turan, saraloğlu, saruhan, yen, karaoğlu, tiryaki olarak da kullanılmaya devam ederek, günümüze ulaşmış bulunmaktadır.
aile 1874 yılından beri of belediye başkanlığı’nı elinde bulundurmaktadır. değişen tüm iktidar ve siyasi dönemlere rağmen, of halkının gözündeki yerini koruyarak, söz sahibi diğer ailelerin de desteği ile durumu muhafaza etmiştir. karadeniz’in ilk ve tek bayan belediye başkanı olan semahat sarıalioğlu da bu ailenin bir üyesidir.
aile, yetiştirmiş olduğu ve yetiştireceği insanları ile ülkemiz kalkınmasında rol almaya devam edecektir.
of ve saral ailesi
of belediye başkanlığı dile kolay tam 133 senedir sarıalioğlu sülalesinde. ilk belediye reisi sarıalizade ömer lütfü bey 52 sene görev yapmış. ondan sonra aynı sülaleden gelen sekiz belediye reisi toplam 68 yıl görev almışlar. son belediye başkanı rahmetli süleyman sarıalioğlu idi. süleyman bey, 28 haziran pazar günü of’ta yapılması planlanan yüksekokul binası için gittiği ankara’da vefat etti. süleyman sarıalioğlu of’ta görev başında vefat eden ikinci belediye başkanı. süleyman bey’in başkent ankara’da siyasi çevresi oldukça genişti. cenazesinde de ankara çevresinden, siyasetten tanınmış pek çok ünlü sima vardı. ölmeden önce son röportajını aksiyon’la yapmıştı. yaptıklarını, devam eden işleri ve projelerini anlatmıştı bize. ne yazık ki ömrü vefa etmedi. ilçesi ‘of’ gibi, herhangi bir siyasi partiden değildi, tamamen bağımsızdı süleyman bey. bu durumun hikayesini şöyle anlatmıştı bize; “bayındırlık bakanı yaşar topçu ile, of’da gerçekleşecek projelerin yeni hükümetin kurulması ile beraber iptalini görüşmeye gittim. of’un bağımsız belediye başkanı olduğumu söyledim. projelerin yeniden ihale edilmesi gerektiğini, yardımcı olmasını istedim. bunun üzerine bakan iller bankasını aradı ve dedi ki; size hiç bir yere bağlı olmayan, bağımsız, direkt allah’a bağlı olan; of belediye başkanını gönderiyorum, yardımcı olun”. süleyman bey sülalesinin bu zamana dek belediye başkanlığını sürdürmesini, dedesi sarıalizade ömer ağa’dan gelen terbiye, adil yönetim ve geleneklere bağlılığın bugünlere dek bozulmadan sürdürülmesine bağlıyor: “ruslar of’u işgal ettiklerinde, kumandanları dedemden; ‘bize de belediye reisliği yapar mısın?’ diye ricada bulundular. askeri ihtilallerde bile belediye başkanı çok değiştirilmesi gerektiğinde yine sülaleden birini seçiyorlardı.”
sarıalioğlu sülalesinin nüfus olarak fazla olmaları da of’taki ağırlıklarının önemli etkenlerinden biri.
sarıalizadeler of a (solaklı vadisi’ne ) geldikden sonra holo/hola köyüne izafeten hola-i sağir /küçükhol diye adlandırılan yere yerleştiler. aile mensupları, küçükhol ‘un karşısında bölümlü gibi, düz ve tarıma uygun araziler dururken bölgenin en sarp ve tarıma uygun olmayan bu yeri savunmaya elverişli olduğu için tercih ettiklerini söylüyorlar. örf ve adetleri, giyim ve kuşamları, yemek pişirme adetleri, komşularından farklı olan sarıalizadeler kısa sürede çevredekilerin dikkatini çekmişlerdi .(sarıalizadeler küçükhol ‘eyerleştiği zaman burada sadece mudolar diye anılan bir aile yaşıyordu .bölgede rumca konuşanlar olmasına rağmen mudolar’ın anadili türkçe idi)
sarıalizadeler bölgeye geldikleri zaman of’ta kasaba yoktu. haftada bir kere eskipazar mevkiinde belli bir mekanda pazar kurulur, çevre köylerden gelenler burada alışveriş yapardı. bu yer günümüzdeki eskipazar çarşısının olduğu yerde değil biraz daha doğuda kavak caminin olduğu yerde idi. moruz diye adlandırılan mevkide bir de küçük çarşı vardı. 1860’lardan sonra of’un merkezinin solaklı vadisi ‘nin ağzına taşınması üzerine, solaklı vadisi ağzına kurulan pazarın yanında, bir de çarşı inşaa edilmiştir. moruz’daki of çarşısının yanması bu tarihten sonradır. yanan çarşının kalıntıları eskipazar ilkokulunun olduğu yerdir. pazar ise kavak camisine yakın bir yerden denize dökülen baltacı deresi kenarında kurulurdu. çarşının yanmasından sonra biraz uzağında bu günkü eskipazar çerşısı yeniden kurulmuştur.
of”ta pazarın kurulma yeri konusunda terihi çok eskilere inen ve 19.yüzyıl sonunda kadar süregelen bir kavga vardı. bu kavgalarda timarlı yeniçeriler, sipahiler veya ayanlık iddiasında olan ağalar, kılıç kalkanlı, tüfekli ve tabancalı adamları ile gelerek pazar yerinde kavga edip, birbirlerinin malını tahrip edip eder, yağmalar ve pazarı dağıtırlardı.
of kazasının kadısı genellikle pazar kurulan yere yakın otururdu. fakat bölgenin ağaları, köylülere kendi başlarına mahkemeye müracaat etmemelerini tembih eder, aksi davrananları cezalandırır, kendisine bağlı köylülerin davalarını da kendi elleri ile görürlerdi. mütegallibe ağalar, bazen kadıyı kendi ev veya konaklarında oturtur, görülecek davalar üzerinde tahakküm kurarlardı.
sarıalizadeler, of’a geldikleri yıllarda, istanbul’da patrona halil isyanı, doğuda ise iran savaşları nedeniyle bölgenin düzenin bozulmuş ,halk arasında tut-kap dönemi diye adlandırılan, güçlü olanların zayıflara saldırarak servet ve arazilerine konma gibi olaylar yaygınlaşmıştı. kayıtlara yansıyan şikayetlerden anlaşılacağı üzerine yeni gelen göçmenlerle, eski sakinler arasında sı sık sınır ve arazi kavgaları çıkmakta, saldırılarda bazen yaralanma ve öldürmeler olmaktaydı.
of merkezine yerleşmemiz
….caniklilerin trabzon valiliği esnasında güç kazanan sarıalizadelerin önde çıkan imi hüseyin ağa idi. hüseyin ağa’nın ismi aile mensuplarının hazırladığı soy ağacında muti ağa ve kardeşi ömer ağa ‘dan önceki kısım eksik ve yanlış bilgiler idi.
belgelerde geçen ve rus savaşları için kendsinden asker istenen sarıalizade hüseyin ağa yine belgelerde ismi gecen sarıalizade mehmet ağa’nın oğlu , ailenin hazırladığı soyağacında yer alan muti ağa ve büyük(topal) ömer ağaların babasıdır.
hüseyin ağanın zamanın da iyice büyüyen ve güçlenen sarıalizadeler hem nufus,hem de koyun sürüleri artık ailenin ilk yerleştiği köy olan küçükhol ‘e sığmıyordu.bugün ailenin önemli bir kısmı deniz kenarında kurulmuş olan of ilçesi merkezinde yaşamakta olmasında rağmen balıkçılık bilmezler. çünkü of ‘a gelmeden önce yaşadıkları yerde ve of ‘ta hayvancılıkla uğraşmaktaydılar. büyük koyun sürülerine sahip olan saralizadeleri bölgedeki diğer aileler gibi 20-30 inekten oluşan büyük baş hayvanları da vardı. fakat bunlar ailenin ihtiyaçlarını karşılamak için besleniyordu..
ailenin elinde bulunan ve zenginliklerinin önemli bir kaynağı olan koyun sürülerinin yazın yayılma alanları gibi kışlaması da başlıbaşına bir sorundu. bu hem yer hemde insan bakımından karmaşaya yol açıyordu. bu karışıklık aile içindeki tüm erkeklere de yansımıştı. bu nedenle hüseyin ağa’nın ölümünden sonra ailenin başına geçen muti ağa bu gelişmeler üzerine aileyi ayırmaya karar verdi. zaten kardeşi büyük(topal)ömer ağa tarafından bir kol işkenaz köyüne inmiş ve sürülerin bir kısmı işkenaz sahilllerinde kışlamaktaydı.
muti ağa’nın aile içinde 11 tanesinin adlari sayılabilen 14 oğlu oldugu söylenebiliyor. bunların arasında huzursuzluklar cıkmaya başlamıştı. hursuzluklar aile içindeki gelinlerin söz ve davranışlarıyla iyice açığa çıkmaya başlayınca bu durumun aile geleceğini de sarsacağını anlayan muti ağa aile içi çatışmaları önlemek amacıyla oğullarının bazılarını of dışında yerleşmelerini sağlamıştı. aile mensupları karadeniz sahillerinde kasabalarda rastlanan sarallar’ı, muti ağanın oğullarının soyundan geleceğini düşünüyorlar. ancak bunların bir kısmında gerçeklik payı olsa bile bir kısmın akrabalık ilişkisi olmadıgı kesindir.
bu süreç içinde büyük(topal) ömer ağa , voşkit denilen bugun of çarşısının üst kısmı olan mahallede kaban denilen bir mevkiye yerleşti. bu alan aslında çapzadelerinin(çapoğulları)koyun kışlağı idi. ve yerleşmeleri çapzadelerinin rızasıyla olmuştu. ilk yerleştikleri zaman çapzadelerinin çobanlarının kış aylarında kaldığı derme çatma bir binaya yerleşmişlerdi. çapzadeler , sarıalizadeler’in bu alana rıza gösterdiği için çevreden kınanmış ve kışkırtılmıştı. fakat daha sonra ikna edilerek tekrar rızaları alınmıştır o zaman burada fettahzadeler’in bir kolu olan kaldırımzadeler ve ofluzadeler yerleşik idi.
ailenin çevreye yayılması koyun sürülerinin yaz aylarını geçirdiği yaylalar içinde söz konusuydu.başlangıta ailenin elinde cumavank yaylalası vardı.bu yayla büyüyen koyun sürüleri için yetersiz olmaya başlayınca soğanlı dağlarının güney bakarında olan seydi yakup ve çençül yaylaları da ailenin tasarufuna da geçmiştir.
sahile yerleşen ve of ‘taki sarıalizadelerin iki önemli kolundan birini teşkil eden büyük ömer ağa kısa sürede kendini kabul ettirmiş ve babası ağa’nın sahip olduğu güçleri elde etmeye başlamıştı. 1820 yıllarında rus tehlikesi nedeni ile anapa ve erzurum taraflarında görevlendirmek üzere bölgedeki ağalardan bir defa daha asker istendiğinde, bu ağalar arasında sarıalizade ömer ağa da vardı.
bu konuda başbakanlık osmanlı arşivi hatt- ı humayun tasnifi 43876 ve 43876-a numaralarda 2 adet belge vardır ve ikisi de aynı konuda olan belgelerde :
of ‘tan ,solaklı deresi vadisi ‘nden cansızzadeler genç ağa,cafer ağa,hacı hasanzade,sarıalizade ömer ağa ve paçan deresi ulemaları ve şair ağavatları ve ihtiyaran ve şair iş erleri ilhakıyla 1800 nefer,baltacı deresi ‘nden harapzade mustafa ağa ,kemhacızade osman ağa ,çakırzade ağa ,hacı fazlızade ağa ve baltacı deresi ulemaları ,şair ağavatları ve ihtiyarları ve iş erleri ilhkıyla 1200 nefer olmak üzere toplam 3000 asker istemekteydi.
bu tablo bize aynı zamanda binsekiyüzlü yıllarda of’ta söz sahibi olan aileler hakkında bir fikir vermektedir. fakat 1828-29 türk-rus savaşı ve ardından yaşanan tuzcuzadeler ve taraftarlarının isyanı bölgedeki yapıyı alt üst edecektir.
sarıalizade ailesinin büyüme ve genişlemesi günümüze kadar devam etmiş ve 1800 yılların başında iki önemli kola ayrılan ve gittikçe büyüyen aile içinde küçükhol’de kalanlar tarafıdan tayfa” sahile inenler tarafından takım olarak adlandırılan gruplar olmuştur.
başlangıçta mute ağanın tayfası ve ömer ağanın takımı olarak adlandırılan bu iki grup daha sonra zaman içinde çoğalmış ve kendi içinde yeni gruplara bölünmüştü.bu bölünme başlangıçta muti ağanın çocuklarına göre adlantırılmışsa da daha sonra nufusun artması ile yeni isimlendirmeler olmuştur. muti ağa ‘nın isimi bilinen 10 oğlunun adı tayfalara da verilmiştir.
ahmet ağa tayfası:reis mahallesi ‘nde komun ali beyle,eminler ,hurşitler,konak mah.den ali ağalar,talip ağalar,ferhat ağalar
hacı emin ağalar tayfası:saray mahallesinden osman efendiler,harun ağa,mebus ali rıza beyler,tahsildar salih ‘in şimdi oturduğu evi satıp bursa’ya yerleşenler.
hacı miktad ağa tayfası:saray mahallesindeki reşit ağalılar,mahmut ağalılar,kibar çavuşlar.
koç ali ağa tayfası:saray mallesindeki hacı paşalılar.
memiş ağa tayfası:konak mahallesinde arifler,selim ağalar/selimun tayfası,hamamcı ismail efendiler
molla hasan tayfası:konak mahallesinde mollaoğulları.
osman ağa tayfası:saray mahallesinde mamet(muhammed)ağalar,kasım ağalar ,hasan çavuşlar ,ali osmanlar,küçük beyler,yusuflar.
temel ağa tayfası:serindere (yarakar) ‘de hasan beyler.ferhat ağalar,nuri beyler,zevait ‘te todor mehmet efendiler.
tufan ağa tayfası:tufan ağanın erkek çocuğu olmamıştır kızı ilve,kardeşi koç ali ağanın oğlu hacıpaşa ‘nın karısıdır.
zorba mehmet ağa tayfası:saray mahllesinde zorbalı,yusuf ağalar,hacı arslan ağa,rıza beyler,celiller,eset ‘in fezliler,hacı beyler,yeşiltepe ‘de helim ağalar.
büyük (topal) ömer ağa ‘nın koluda zaman içinde takımlara,takımlarda guruplara ayrılmıştır.tesbit edebildiğimiz kadarıyla bunlar alfabetik sıraya göre :
arif ağa takımı:polat efendiler,
fevzi bey ‘in takımı:emin ağalılar ,polat efendiler
hurşit ağa ‘nın takımı:hasan efendiler,ibrahim efendiler
mahmut ağa takımı:harun ağalılar
miktad ağa takımı
mustafa ağa takımı:hüseyin ağalılar
ömer ağa takımı:
temel ağa takımı:ferhat ağalılar,bahri efendiler
tufan ağanın takımı:sadullah efendi,yakup ağalılar.
bunlardan ömer ağa ve miktad takımları dışındakler.büyük (topal)ömer ağanın oğlu küçük hasan efendi ‘nin çocuklarıdır.ömer ağa takımı büyük (topal) ömer ağa ‘nın ikinci oğlu salih ağa ‘nın neslinden,miktad ağa da büyük (topal) ömer ağanın üçünçü oğlu ahmet ağa ‘nın neslindendir.
Edit:entry bir yazardan alıntıdır. Maksat bilgi paylaşımıdır.
