Ocaklar
Her yakıtın kendine özgü özellikleri olduğu için, ocakları kullandıkları yakıtlara göre ayırabiliriz. Bölüm sonundaki tabloda farklı yakıtların avantaj ve dezavantajları gösterilmiştir.
Benzin Ocakları
Benzin ocakları yüksek ısı verimleri ve yüksek irtifa ve soğuk şartlara uygunluklarıyla dağcılığa ve kış kampçılına en uygun ocaklar sayılabilirler. Verimli bir şekilde yanabilmesi için benzinin buhar halinde olması gerekir. Benzin basınç yoluyla buharlaşma tüpüne çekilir ve burada ocağın ısısıyla buhar haline gelir. Daha sonra havayla karışır ve yanar. Benzin ocaklarında en yüksek ısı, pompalı ocaklardan elde edilir. Ocağın ısınması, yakıt deposundaki ısıyı ve dolayısıyla basıncı da arttıracağından ocaklar ısınınca daha verimli yanarlar. Soğuk havalarda ise yakıtın ısınarak basıncının artması daha zordur. Bu gibi durumlar için pompalı ocaklar vardır.
Bu ocaklarda ocağın üstündeki ufak pompayla tanka hava pompalanarak içerideki basınç arttırılır ve böylece ocak hava sıcaklığından bağımsız olarak verimli bir şekilde yanabilir. Benzinin yanmadan önce buharlaşması gerekir fakat ocak ilk yakılacağında benzini buharlaştıracak ısı mevcut değildir. Bu yüzden buharlaşma tüpünün önceden ısıtılması gerekir. Bunun için genelde ayrı ufak bir kaptaki yakıt buraya dökülür ve tutuşturulur. Bu yakıt yanarken buharlaşma tüpünü de ısıtır ve daha sonra ocak açıldığında verimli bir şekilde yanmaya hazır olur. Benzinli ocaklar hemen yakılamadıkları için kısa kullanımlar için yakılmaları (çayı ısıtmak için) çok mantıklı değildir. Genelde en ideal yakıt içinde minimum katkı malzemesi olan benzindir. Piyasada buna en uygun ürün saatçi benzini olarak kullanılan ve saatçilerin hassas parçaları temizlemek için kullandığı yakıttır. Bu yakıtı temin etmek zor olduğu ve pahalı olduğu için genelde benzin kullanılmaktadır. Kurşunsuz benzinin daha temiz bir imajı vardır fakat yine de tamamen petrol bazlı bir ürün değildir. Motorlarda yanabilmesi için kurşun yerine farklı kimyasal katkılar katılmıştır. Ne yazık ki ocaklardaki düşük basınç ve sıcaklık yüzünden bu katkı malzemeleri tam olarak yanamamakta ve yakıt tüplerinin içini kaplayıp buraları tıkamaktadırlar. Bu yüzden kurşunsuz benzin kullanımından mümkün olduğunca kaçılmalıdır. Kurşunsuz benzin kullandığımızda yakıt taşıma tüpünü daha sık temizlemeliyiz. Kurşunlu benzin daha az sorunlu olmasına rağmen yine de yakıt tüplerinin temizlenmesini gerektirir. Mümkün olduğunca düşük oktanlı - süper yerine normal - benzin kullanmaya çalışın çünkü düşük oktanlı benzinlerde daha az kurşun bulunur. Genel olarak piyasada iki tip benzin ocağı bulunur. Yakıt tankı kendi içinde olanlar ve ayrı olanlar. Bu ilkine en iyi örnekler Coleman ve Optimus'un farklı modelleridir. ikinci tip ocaklar ise ilk olarak MSR tarafından üretilmeye başlanmıştır. Yakıt tankı ayrı bir alüminyum şişe olduğundan ayrıca yakıtı taşımak için bir kap gerekmez. MSR ocakları özellikle yüksek irtifa ve soğuk havalarda çok iyi sonuç verir ve dağcılıkta en çok tercih edilen ocaklardandır. Bu ocakların en büyük dezavantajı bazı modellerinde ısı ayarının yapılamamasıdır.
Kerosen Ocakları
Bu ocaklarda prensip olarak benzin ocaklarıyla aynı şekilde çalışır. Kerosen yapı olarak benzinden daha zor alev alır bu yüzden bu ocaklarda ön ısıtma daha fazla önem kazanır. Aynı ağırlıkta kerosen, benzinden daha fazla ısı verir. Benzin ocaklarının bazıları hem benzinle hem de kerosenle çalışır ki bu bir avantajdır. Kerosen yurdumuzda Japon soba yakıtı olarak 18 litrelik tenekelerle bulunabilmektedir.
Alkol Ocakları
Alkol ocakları sessiz ve pratik bir ocağa ihtiyaç duyulduğunda idealdir. Piyasada Trangia, Primus ve Sigg ' in alkol ocakları vardır fakat bunlar yapı olarak birbirine çok benzemektedirler. Ocağın kalbi bir rüzgâr kesicinin ortasında duran alkol ocağıdır. Yapı olarak bu ocakların verimleri rüzgâr arttıkça artar. Ocak, rüzgâr kesici, tencereler, tava ve çaydanlık tek bir kompakt ve hafif ünite haline gelirler. Bu ocaklar ne yazık ki fazla ısı vermezler ve ısı kontrolleri zordur. Buna rağmen pratik olmaları nedeniyle yazın ve ara mevsimlerde yaygın olarak kullanılırlar.
Camping Gaz (Campingaz)
Bu tip ocaklarda yakıt olarak silindir bir kartuşta bulunan bütan kullanılır. Kullanımı en basit ocaklar bunlardır. Devrildiğinde parlama yapacağından bu konuya dikkat edilmelidir. Bütan oda sıcaklığında iyi bir verim vermesine rağmen soğuk havalarda iç basıncı düştüğünden verimi de düşer. Ayrıca kartuştaki gaz azaldıkça da basınç ve dolayısıyla verim düşer. Soğuk havalarda kullanılmadan önce vücuda yakın bir yerde ısıtılması bu sorunu belli bir ölçüde çözer. irtifa arttıkça ise durum farklılaşır. Yükseldikçe dış basınç arttığından ocağın kullanılabileceği minimum sıcaklık ta düşer. Aşağıdaki tabloda bu limitler gösterilmiştir.
0 (m.) 0 (°C)
1500m. -5.6 °C
3000m. -5.6 °C
4500m. -5.6 °C
6000m. -5.6 °C
7500m. -5.6 °C
Bütan-Propan
Bütana eklenen ve %15 ile %30 arasında değişen propan bu ocakların soğuk hava performanslarını büyük ölçüde arttırır. Günümüzde bir çok yüksek irtifa çıkışında bu tip ocaklar basitlikleri nedeniyle tercih edilmektedir. Bu tip ocakların verimli yanma limitleri yaklaşık –13 derecedir ki bunun yükseklikle daha da düştüğü düşünülürse bir çok uygulama için ideallerdir. En büyük avantajları kolay kullanımları ve tam ısı ayarı yapılabilmesidir.
Ocaklar Hakkında Genel Bilgiler
Ocakların performansları genelde 10 °C'deki bir litre suyu aynı hava sıcaklığında kaç dakikada kaynattıklarına bakılarak karşılaştırılır. Benzin ocaklarında bu süre 4 ile 7 dakika arasında değişir. Alkol ve Camping Gaz ocaklarında ise bu süre 15 dakika civarındadır. Propan karıştırılmış bütan ocaklarında ise bu süre 5 ile 9 dakika arasında değişmektedir. 2 - 3 dakikalık farkların çok önemli olmadığı düşünülebilir fakat soğuk bir havada, yüksek irtifada su yapmak için kar erittiğimizi düşünürsek bu fark daha açıklık kazanacaktır. Bildiğiniz gibi yükseklik arttıkça kaynama derecesi düşer bu da yemeklerin pişme süresini arttırır. Aşağıdaki tabloda deniz seviyesinde bir dakikada pişen bir şeyin çeşitli yüksekliklerde ne kadar zamanda piştiği gösterilmiştir.
Isının daha verimli kullanılması için ısıtılan kabın kapağı mutlaka kapanmalıdır. Ayrıca rüzgâr da ocakların verimini azaltan faktörlerden biridir. Alkol ocakları dışındaki ocakları rüzgârdan korumak gerekir. Bunun için sert bir alüminyum folyo kullanılabilir. Ocağımızı soğuk bir zeminde kullanıyorsak yakıt tankının soğumasını engellemek için altına izolatör bir malzeme koymalıyız. Seçeceğiniz ocağın stabil olması, yani eninin boyuna göre daha büyük olması da devrilmeyi önlemek açısından önemlidir.
YÜKSEKLiK (m.) KAYNAMA SICAKLIĞI (°C) PiŞME SÜRESi
Deniz seviyesi 100 1.0
1500 95 1.9
3000 90 3.8
4500 85 7.2
7000 80 13.0
Yakıt Kapları
Kampçılık ve dağcılıkta yakıt kapları olarak alüminyum şişeler kullanılır. Tek parça çektirme alüminyumdan yapılmış bu şişelerin ortak özellikleri sızdırmazlıkları ve basınca dayanıklı olmalarıdır.
Ocak Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Sıvı yakıtlar ve bunların buharları tehlikelidir. Ocaklara yakıt doldururken ocağın sıcak olmadığından ve etrafta açık alev olmadığından emin olun. Ayrıca pompalı ocaklarda yakıt tankı içindeki basıncı ocak soğuduktan sonra boşaltmanız faydalıdır.
Çoğu çadır ve uyku tulumları yanıcıdır ve tehlike anında bunların içinden hızlı bir şekilde çıkmak çok zordur. Ocaklardan kaynaklanan kazalar az olsa da bu kazaların sonuçları çok ciddidir. Ocakları kullanmadan önce mutlaka kullanma talimatını okuyunuz ve dağda kullanmadan önce mutlaka açık havada kullanıp nasıl çalıştığını öğreniniz. Eğer ocak kullanımına yabancıysanız ocağı çadırın içinde kesinlikle kullanmayınız. Ocakları çadırın içinde kullanmak tavsiye edilmese de bazı durumlarda bu kaçınılmazdır. Ocağı çadırın içinde kullanmanız şartsa bile yakma işlemini mutlaka çadırın dışında yapmalısınız. Çadırda kullanmak için gaz ve alkol ocakları benzin ocaklarına göre daha uygundur. Bu yüzden kış faaliyetlerine bir benzinli, birde alkol ya da gaz ocağı götürülebilir. Tüm ocaklar oksijen kullanır ve bu yüzden tamamen kapalı yerlerde kullanılmamalıdırlar.
Ocak Karşılaştırma Tablosu
AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR
SAATÇi BENZiNi (WHITE GAS)
Petrol bazlı olmasına rağmen daha temiz ve hızlı yanan, aynı zamanda oldukça sıcak bir aleve sahip bir yakıttır. Yakıt döküldüğünde çabuk buharlaşır ve koku bırakmaz. Ayrı bir ön ısıtma yakıtına ihtiyaç yoktur. Ülkemizde bulunması zordur ve fiyatı benzine göre daha pahalıdır.
(Bazı yerlerde saatçi benzini olarak satılmaktadır)
Yakma esnasında parlayabilir.
BENZiN (NORMAL, SÜPER YA DA KURŞUNSUZ)
Bulunması kolaydır. Sıcak bir alevi vardır. Ayrı bir ön ısıtma yakıtına ihtiyaç yoktur. Dökülen yakıt çabuk buharlaşır. Ocakların düzenli bir şekilde temizlenmesi gerekmektedir ve kısık alevde kullanmak tavsiye edilmez. Yakma esnasında parlayabilir.
KEROSENE (PARAFiN)
Sıcak bir alevle yanar. Yakıt kolay kolay alev almaz. Japon sobalarında da aynı yakıt kullanıldığından bulunması kolaydır. Ayrı bir ön ısıtma yakıtı gereklidir. Yakıt döküldüğünde çok zor buharlaşır ve ardında koku bırakır. Yakma esnasında parlayabilir.
ALKOL
Çok kolay ve hızlı yakılabilir. Pompalama ya da ön ısıtma gerektirmez. Dökülen yakıt çabuk buharlaşır. Sessizdir ve yakıtı kolay bulunur. Yavaş yanar ve çok soğuk durumlar için uygun değildir. Yakıt çok ağırdır ve uzun faaliyetlere uygun değildir.
CAMPING GAZ
Çok kolay ve hızlı yakılabilir. Pompalama ya da ön ısıtma gerektirmez. Isı kontrolü tam olarak yapılabilir. Yakıt kartuşları kolay bulunur. Rüzgârlı durumlar da verimsizdir. Soğuk havalarda çalışmaz. Kartuşlar tek boydadır ve tamamen bitmeden değiştirilemezler. Kartuştaki yakıtın tamamen bitmesini beklemek zaman kaybettirir. Her zaman için biraz gaz kaçacağından kartuşlar açık alevlerden uzakta mümkünse açık havada değiştirilmelidir.
BÜTAN PROPAN
Türkiye'de yeni olmasına rağmen yurtdışında yaygın olarak kullanılır. Çok kolay ve hızlı yakılabilir. Camping Gaz'den daha soğuk ortamlarda kullanılabilir. iki boy kartuşu vardır. Kartuşlar tamamen bitmeden çıkarılabilirler. Yakıt Camping Gaz'dan daha pahalıdır.
KATI YAKIT
Acil durum ocağı olarak ve bivaklarda sıcak bir içecek için kullanılır. Düşük ısı verir, rüzgâr koruması ve ısı kontrolü yoktur.
Yemek Kapları
Kamp GereçleriDağcılığa yeni başlayan biri kap olarak evindeki kapları kullanabilir. Fakat bu iş için üretilmiş paslanmaz çelik ya da alüminyum kaplar çok daha hafiftirler ve bu işe daha uygundurlar. Dağcılıkta birbirinin içine girebilen ve böylece daha az yer kaplayan kaplar tercih edilir. Kapların sağlam tutamakları olması da çok önemlidir. Kapların büyüklüğü kişi sayısıyla ilgilidir. Genelde 1.5 ve 2 litrelik birer kap iki kişi için uygundur. Tavalarda dağda kullanılabilecek kaplardan biridir. Piyasada bu iş için imal edilmiş teflon tavalar bulunmaktadır. Aslında tüm kapların teflon olması temizliğin daha kolay yapılabilmesi için büyük bir avantajdır. Son olarak ta ufak bir çaydanlık dağda gerçekten çok işe yarayacaktır.
Bardak olarak genelde yaklaşık 0.4 litre kapasiteli plastik ve kulplu bardaklar kullanılır. Bardağın termos özellikli olması soğuk faaliyetlerde bir avantajdır.
Yemek Malzemeleri
Doğada genel olarak tabak taşımak yerine yemekler direk olarak kaptan yenir. Böylece yemek daha uzun süre sıcak kalacak, taşınacak daha az şey olacak ve yemeğin sonunda temizlenmesi gereken daha az şey olacaktır. Hafif, alüminyum çatal, tahta kaşık ve bıçak olarak kullanılacak bir çakı işinizi görecektir. Çayınıza şeker koymak ve karıştırmak için ise bir çay kaşığı gerekli olacaktır. Çakı denildiğinde insanlar genelde bin bir fonksiyonu olan Swiss Army çakılarını düşünüyorlar. Bu çakılar çok güzel görünmekle birlikte dağda hiçbir zaman kullanmayacağımız bir çok özelliğe sahiptir. Bu çakılar gerçekten kaliteli olmakla birlikte daha az özelliğe sahip olan ve dolayısıyla daha hafif olan modelleri dağcılığa daha uygundur.
Su Kapları
Su KaplarıDağda suyu taşımak için ya alüminyum şişeler ya da plastik şişeler kullanabilirsiniz. Alüminyum kaplar hafif ve çok dayanıklıdırlar. Kaliteli plastik şişeler yurdumuzda fazla kullanılmamasına rağmen yurtdışında diğer seçeneğe göre daha çok tercih edilmektedirler. Bunun ana sebebi plastik şişelerin daha hafif olmalarıdır. Plastik şişelerde de en bilinen marka Nalgene'dir ve yüksek irtifa ekspedisyonlarının çoğunda kullanılmaktadırlar. Su taşımak için diğer bir alternatif Platypus türü su keseleridir. Bu malzemeler oldukça dayanıklı olmakla birlikte diğer alternatiflere göre çok daha hafiftirler ve boşken çok az hacim kaplarlar.
Kışın taşıdığımız suyun donmaması ya da yolda sıcak bir şeyler içebilmek için termos kullanılmalıdır. Piyasada bulunan termosların içinde cam bir iç kat olduğundan dağcılığa uygun değillerdir. Dağda, bu iş için yapılmış ve kırılmayan, sentetik izolasyonlu termoslar ya da içi ve dışı çelik termoslar kullanılmalıdır.
Sabit kamp yerlerinde kullanmak üzere, su torbaları, su kaynağına gitme sıklığını azaltacağı için tercih edilebilir. Bu tip su torbaları genelde su sızdırmaz ve dayanıklı bir dış kumaştan yapılmışlardır ve hacimleri 10 litreye kadar olan modelleri vardır.
(alıntı) (ukde)..
