bilimlerin amacı, olaylar hakkında kanıtlanabilir bilgiler elde etmektir. bu amaca erişmek için izledikleri sistemli yola, her türlü araştırma tekniğine yöntem denir. değişik bilim dallarında birçok yöntem kullanılır. psikoloji de diğer bilimlerin kullandığı yöntemlerin çoğunu kendi konusuna göre kullanır. bunların başlıcaları betimleyici ve tanımlayıcı yöntemler, korelasyonel yöntemler, deneysel yöntemlerdir.
1. betimleyici ve tanımlayıcı yöntemler: betimleme ve tanımlama amacıyla tarama yöntemi, doğal gözlem, görüşme ve vaka incelemesi yöntemlerinden yararlanılır.
1. tarama yöntemi: belirli sorunlarla ilgili olarak geniş kitlelerin görüşlerinin alınmasıdır.
1. test: insanların zekâlarını, ilgilerini, yeteneklerini, tutumlarını, kişiliklerini vb. ölçmek amacıyla kullanılır.
2. soket: bilgi verecek kişinin doğrudan kendisinin okuyarak cevaplandıracağı sorulardan oluşmuş soru kayıtları kullanılarak yazılı cevaplar aracılığıyla gözlemde bulunma işidir.
2. doğal gözlem: olayların doğal durumda izlenmesidir.
3. görüşme: görüşme, karşılıklı konuşmadır. bu konuşma bir kişiyle olabileceği gibi bir grup insanla da olabilir.
4. vaka: bazı durumlarda insan davranışını tanımlamak pek kolay olmaz. olayın derinliğine inmek gerekir. insanın geçmiş yaşantıları ve çevresi davranışlarına önemli etkiler yapar. insan davranışını tanımak için bu geçmiş yaşantıların, önemli olayların ve ilişki kurduğu insanların nasıl bir etkide bulunduğunu öğrenmek gerekir. bunun için incelenen kimsenin ailesi, arkadaşları ve diğer ilgililerle konuşulur. elde edilen bilgiler nesnel olarak kaydedilir. davranışların nedenleri ortaya çıkarılırken bu bilgilerden yararlanılır.
2. korelasyonel yöntemler:
1. korelasyon: iki değişken arasındaki karşılıklı ilişki miktarını gösterir. örneğin tekrar yapmakla öğrenme arasında pozitif korelasyon vardır. korelasyon değeri 0 ile +1 arasında olur. sigara içmek ile ile sağlıklı olmak arasında ise negatif korelasyon vardır. korelasyon değeri ise 0 ile -1 arasında olur. .
3. deneysel yöntemler: doğal gözlem, varsayım (hipotez) ve deneyleme aşamasından geçer.
1. doğal gözlem: olayların akışına gözlemcinin karışmadığı gözlem biçimi.
2. varsayım: olaylar ve olgular arasında neden-sonuç ilişkisi kuran ve gözlem yolu ile test edilecek olan öngörü.
3. gözlem: olayın başından sonuna kadar izlenerek görülenlerin kaydedilmesi. deneysel yöntemde, bu aşamada kastedilen, doğal olmayan gözlemdir.
1. güdümlü gözlem: olayların yeri, zamanı ve koşullarının gözlemci tarafından hazırlandığı gözlem biçimi. nelerin, nasıl gözlenebileceği, nasıl kaydedileceği önceden kararlaştırılır. aktif gözlem ya da deneyleme de denilebilir.
2. deney: bir değişkenin etkilerini gözlemek üzere koşulları hazırlanmış gözlem ya da deneyleme sürecinin ürünüdür. deney yöntemi, diğer bilimlerde olduğu gibi psikolojide de araştırmaların temelidir.
