plutark (plutarkos) is birinci yüzyılın ortalarında, imparator cladiusun egemenliği sırasında, boeoteianın kuzey bölgesinde küçük bir kent olan khaeroneiada doğdu (yklş. is 46). orta durumlu ve yüksek kültürlü bir aileden geliyordu. genel ekinsel bir eğitim aldı. o günlerde hem yunanlılar hem de romalılar için en çekici üniversite kenti olan atinada okudu. bir aristotelesci olan ve atinaya yerleşmeden önce iskenderiyede dersler veren mısırlı ammoniusun öğrencisi oldu.
plutarka buradaki eğitimi sırasında ammoniusun evinde bir oda verildi ve birlikte kaldığı arkadaşlarından birinin temistoklesin soyundan geldiğini yazar. kentine geri döndükten sonra, plutark kenti bölgenin roma valisine temsil etme görevine seçildi. yazılarından anlaşıldığı gibi, yunanistanda birçok yeri gezmiş, anadolu, mısır ve italyaya yolculuklar yapmıştır.
aslında yaşamı konusunda bilgilerin çoğu için de kaynak kendi yazılarıdır. romada belli kamu işleri ile görevlendirildi ve bu nedenle demosthenese sunuş yazısında kendisinin belirttiği gibi latin dilini öğrenecek zaman bulamadı. ama yunan dili romada yazın sanatıyla ilgilenen ve görgülü insanların diliydi, ve kent eğitimli yunanlılara, özellikle felsefecilere kucaklarını açmıştı. bir yunan felsefecisi ve platonist olarak, plutark, tıpkı kendi ülkesinde küçük ama seçkin yakınlar ve dostlar çevresinde yaptığı gibi, romada da konferanslar verdi.
gününün önde gelen romalıları arasında büyük bir tanışıklar çevresi oluşturdu ve bunu korudu. dünyanın politik özeğindeki insanların kafalarını dolduran sorularla tanışıktı. atina eğitiminden, çeşitli yolculuklardan, diplomatik görevlerden, ılımlı bir yazınsal ünden ve romada uzun bir kalıştan sonra, plutark kitapları, notları, konferansları, denemeleri ve dingin ve uygar felsefesi ile küçük kır evine çekilmiş ve orada yerel devlet işleri ve komşu delfideki belli dinsel görevler tarafından pek bölünmeyen boş zamanını kullanarak konferans ve denemelerinin taslaklarını geliştirmiş görünür.
bunlar moralia ortak adı altında günümüze ulaşmıştır. yine o sırada ona başlıca ününü kazandıran yapıtını yunanlıların ve romalıların yaşamları tamamlamıştır. plutark roma imparatorları nero, domitian ve trajanın hükümranlıkları sırasında yaşadı, ve dünyadan is 120 yıllarında ayrıldığına göre, hadrianın imparatorluk tahtına çıkışına sevinçle tanık olmuş olmalıdır. dünyası o yaşarken sürekli olarak iyileşmişti ve şimdi ikinci altın çağına giriyordu.
plutarkın timoxena adlı bir kızı vardı. küçük yaşta yitirdiği kızının erken ölümü üzerine karısına yazdığı ünlü avunç mektubunda timoxenanın sevgi dolu betimlemeleri bulunur. anlatıldığına göre, roma plutarkın ölümünden sonra erdemini onurlandırmak için bir yontusunun dikilmesini istemiştir.
moralianın büyük bölümü yaşamlardan önce yazıldı ve onlar için paha biçilmez bir önsöz ve yorumdur. yaşamlardan ayrı olarak, bize şu ya da bu insanın yaşamını değil, ama insanların bütün yaşamını gözlemlemenin ahlaksal ve dinsel bakış açılarını anlatır. plutarkın yazılarının her iki bölümünden, yaşamlar ve moraliadan, her birinin ötekini tamamladığını ileri sürmek ileri gitmek olmayacaktır. biri bize ve bunun olanaklı olması ölçüsünde antik çağın dünyasal eylemlerde neyi başardığını anlatır; öteki, benzer olarak, düşünce dünyasında neyi hedeflediğini ve başardığını (trench, plutarch, s. 90). ama yaşamlarda bile plutark tarihçi olmaktan çok ahlakçıdır, bireysel karakterleri insanın gerçek değeri karşısında, evrensel bir insan doğası karşısında ölçer, ve insanın ve insanlığın gelişim yeteneğine bir felsefeciye özgü güçlü bir inancı vardır. platonik bakış açısından duyunç, türe, erdem değerlerinin hırs, türesizlik ve erdemsizlik ile kavgalarının topluluk yaşamının tözünü belirlediği bir dönemin ussal çözümlemesini üretir.
yaşamlardan günümüze ulaşanların sayısı ellidir. yirmi iki koşut yaşam çiftinden on sekizi karşılaştırma ile sonlanır. bunların dışında dört tek yaşam daha vardır: artaxerxes, aratus, galba, ve otho. çiftlerden birinin kendisi çifttir (caius gracchus ve tiberius gracchusu plutark agis ve kleomenes ile karşılaştırır). bu yazılarda şimdi yitik olan on iki yaşamın izleri vardır.
en eski olan ve en güvenilir olanlardan biri olan elyazması loire müzesinin fransız bölümünde st. germanides-présmanastırının kütüphanesinde bulunan codex sangermanensistir. 10uncu yydan kalan bir parşömen olan bu elyazması yaşamlardan yalnızca on beşini kapsar.
ikinci en eski elyazması olan codex seitenstettensis bütününde en güvenilir olanıdır ve avusturyada waidhofen yakınlarındaki seitenstetten manastırına aittir. on birinci yüzyıldan bir parşömendir ve yaşamlardan on altısını kapsar.paris bibliothèque nationalede bulunan on üç ve on dördüncü yüzyıla ait üç parşömen elyazması yaşamlar ve moraliayı kapsar.
koşut yaşamların 1517 editio princeps yayımı florenceda pek güvenilir olmayan florentin elyazmaları üzerine, 1519 aldi yayımı göreli olarak birincilerden daha iyi olan venedik elyazmaları üzerine dayanır. plutarkın toplu yapıtlarının ilk yayımı 13 ciltten oluşan ve daha iyi elyazmalarına dayandığı için öncellerinden daha iyi bir metin sunan 1572 paris yayımıdır. iki cilt olarak düzenlenen 1624 paris yayımı textus receptus oldu ve bu türkçe çeviride de sayfalama bu yayımdaki düzenlemeyi izler. daha sonra 12 ciltte 1774-82 leipzig, 6 ciltte 1809-14 paris, ve 5 ciltte 1852-55 leipzig yayımları gelir.
1559da koşut yaşamların jacques amyot tarafından yapılan ve fransa akademisi tarafından tanınan fransızca çevirisi çıktı. sir thomas north 1579da yaşamların ingilizce çevirisini özgün yunancadan değil ama bu son fransızca çeviriden yaptı. shakspeare coriolanus, jül sezar ve antony ve kleopatra için bu çeviriyi kullandı. 1683te dreyden çok sayıda çevirmenin başına geçerek onlara yaşamların dreyden çevirisi olarak bilinen çevirisini yaptırdı. kendi katkısı yalnızca önsöz ve plutarkın yaşamı ile sınırlı kaldı. i;ngilizceye ilk akademik yunanca çeviri john ve william langhorne kardeşler tarafından yapıldı ve 1770te yayımlandı. north çevirisine göre yavan ve renksiz görülen bu çeviriden sonra, arthur hugh clough dreyden çevirisi üzerine yedi yıl süren bir düzeltme ve iyileştirme çalışmasını üstlendi ve ürün 1859da bostonda yayımlandı. varolan en iyi ingilizce çeviri olarak kabul edilir.
