Perde kaldirma, dini musikide irticali (dogaclama) icra bicimlerinden biridir.
Irticali vasfindan dolayi daha onceden bestelenmis olmasi sozkonusu degildir.
Taksim gibi, icracinin o anda icine dogan melodilerden, istiflerden ve
cumlelerden olusur. Insan sesiyle veya enstrumanla yapilabilir. Su sekilde icra
edilir (insan sesiyle):
Perde kaldirma, diyelim ki Ussak makamindan yapilacak. Sazlar ve okuyucular
(veya icranin bicimine gore bunlardan yalnizca sazlar veya yalnizca okuyucular)
cumhur olarak mesela "La ilahe illallah" lafzini, Ussak makaminin karar perdesi
olan dugah (la)uzerinde ve usullu olarak (mesela sofyan usuluyle) ve belli bir
giderle tekrara baslarlar. Perde kaldirma sanatini gerceklestirecek olan
kasidehan, bu tutulan karar perdesini dikkate alarak Ussak makaminin karar-guclu
perdeleri civarinda bir kaside icrasina basliyor. Kafi bir gezintiden sonra
karar verip kisa bir sukutun ardindan "Allah" lafziyla dugahtan (la) alip
kaydirarak bir sonraki perdeye (si=segah)geliyor. Bu arada diger okuyucular
ve/veya sazlar tarafindan dugah perdesi uzerinde cumhur olarak zaten surekli
tekrar edilmekte olan "La ilahe illallah" zikri de yine cumhur olarak,
kasidehanin "Allah" diyerek bastigi segah perdesine kaydirilir ve burada devama
baslar. Dugahtaki icrasindan farki, ritmik yuruyusunun bir nebze daha artmis
olmasidir. Kasidehan bu arada segah perdesi uzerinde, kasidesinin yeni
bir bolumunu dogaclamaya baslar. Kafi bir gezintinin ardindan karar verip; bu
defa da segah perdesinden alip cargah perdesine kaydirmak suretiyle yine "Allah"
lafziyla
bir perde daha yukari ciktigi anda zikredenler de zikirlerini cargah perdesine
kaydirirlar; ritmik yuruyus bu ikinci basamakta biraz daha hizlanmistir. Bu
usulun giderinin her yeni perdede hizlanmasi isi, ozellikle ritm calgilarinin
baskin icrasiyla kuvvetle duyurulur. Kasidehan, bu defa bu yeni perde uzerinde
bir gezintiyle kasidesini surdurur. Bu basamak basamak yukselis sirasinda
kasidehan, musikiye hakimiyeti ve ustaliginin derecesi nisbetinde, sadece tek
bir makamin sinirlari icinde kalmayip makam geckilerinde bulunabilir.
Belli bir perdeye kadar (mesela Huseyni'ye (mi) kadar) ayni minval uzere suren
bu cikistan sonra inis baslar. Inis sirasinda cikilirkan yapilan hersey aynen
tersine uygulanir; bir farkla ki, her bir perdeye iniste zikredenlerin ritmik
yuruyusu aðirlasmaz, hizlanir. Eger karar, baslangictaki makam uzere yapilacaksa
dugah perdesine gelinip karar kilinir. Yok, eger baska bir makam uzere karar
verilecekse (diyelim ki Huzzam karari verilecekse), kasidehan Si (segah)
perdesine indirmek icin yol gosterdigi zikrin uzerine bu perde ve makam uzerinde
son bir kaside okuyup karar verir. Hemen ardindan eger bir besteli esere devam
edilecekse, kasidehanin "Meded yâ tabibe'l-kulub" v.b. gibi son lafzini
tamamlamasinin pesinden, belli sayida usul vurusu tamamlanip esere girilir.
Perde kaldirma isi, gercek ustalik gerektiren bir icra bicimidir. Besteli bir
eseri okumaya benzemez. Irticali musiki yapabilme kabiliyet ve kudretine
baglidir. Ayrica, her irticali musiki yapabilen kisinin de perde kaldirma
icrasini basarabilecegi kesin degildir. Ayri bir ustaligi, ayri bir beceriyi
gerektirir. Perde kaldirma icrasini yapabilmenin sartlarindan bazilari, son
derece ileri duzeyde bir makam, muzik, usul duygusuna ek olarak buyuk bir perde
hakimiyeti, musiki zevki ve toplamda, cizgi ustu bir ustaligin gelismis
olmasidir.
