"yaniltmac" ya da "çatışkı" diyebileceğimiz, yanlış bir sonuca götüren mantıksal aldanmalardır...
örnek hikaye:
bir ulkede bir kral varmis, sehre gelenlere bir soru soruyormus. yalan soyleyenler asiliyor, dogru soyleyenler sehre giriyormus.
bir gun bir adam gelmis, adama sormuslar "bu sehre neden geldin", adam da "ben bu sehre asilmak icin geldim" demis. simdi adamı dogru soyluyor diye içeri alirlarsa asmak zorundalar, ama astiklari zamanda yalan soyluyor olucak, ancak yalan soyluyor diye alirlarsa asacaklari icin adam dogru soyluyor olacak...
esasen paradoks kavram olarak bir çeşit çelişki üretme biçimidir. kabul edilemeyecek önermeleri kabul etmeye çalışınca ortaya çıkar.
yani 0 = 0
7.0 = 0.8
sıfırlar birbirini goturur
7 = 8
kalır. burda bir mantık hatası vardır. yapılan mantık hatası goturme eyleminin ozune aykırı bir işlem gerçekleştirmektir. tum paradokslarda aynı şekilde kabul edilemez onermeler sunmak ya da sunulan onermelere uygun hareket etmemektir.
daha da olayı açarsak:
mesela epimenides paradoksunu ele alalım:
"epimenides giritli idi" bu birinci önerme.
ikinci onerme epimenides'in "bütün giritliler yalancıdır". demesi
eğer epimenides giritli ise bütün giritliler yalancıdır gibi bir cümle kuramaz boyle bir yetenege sahip oldugunu kabul etmek ise hatadır.
yani aslında paradoks dediğimiz şey aklın mantık hatası yapmasıdır.
diğer tüm paradokslar bu şekilde rahatlıkla açıklanabilir.
kelime Çince'de kalkan ve mızrak simgelerinin yanyana gelmesiyle yazılır. hikaye mi kelimeden çıkmış, kelime mi hikayeden bilinmese de hikaye şudur:
Bir gün bir adam pazarda elindeki bir mızrağı ve kalkanı satmaya çalışmaktadır. Önce kalkanı gösterir ve 'hiçbir silah bu kalkana zarar veremez, dünyanın en sağlam kalkanıdır bu' der. bir süre sonra biri mızrağın durumunu sorar ve ona da 'Bu mızrağın delip geçemeyeceği şey yoktur, dünyanın en güçlü silahıdır' diye yanıtlar. 3. Bir kişi burdaki aykırılığı fark eder ve 'peki bu mızrakla bu kalkana saldırırsak ne olur' diye sorar.
1-) kalkan delinirse, kalkanın özelliği devre dışı kalır.
2-) kalkan delinmezse, mızrağın özelliği devre dışı kalır.
en özet haliyle; hikayenin, cümlenin veya görselin kendisiyle çelişmesi durumudur.
bir gün isimsiz bir ülkede isimsiz bir adam isimsiz bir kral tarafından ölüme mahkum edilir. kral adamın ölüm şekline karar vermek için tuhaf bir yöntem hazırlar. buna göre son sözü doğru olduğunda mahkum başı kesilerek, yalan olduğunda ise asılarak idam edilecektir. kral mahkuma bu ilginç kararını açıklar ve son sözünü sorar..
mahkumun cevabı kralı paradoksa düşürür:
"beni asarak öldüreceksiniz"
çünkü asılmaya götürülse doğru söylemiş olur ve başı kesilmesi gerekir. ancak başının kesilmesine karar verilirse bu kez de yalan söylemiş olur ve asılması gerekir. paradokslarla uğraşmayı sevmeyen kral "büyüksün baba" diyerek adamı serbest bırakır.
