evren tanrıdır demez aslında. evrende ve doğada bulunan canlı cansız herşey bir bütündür birinden oluşmuştur. insanda tıpkı diğer tüm canlılar gibi doğanın bir parçasıdır. bu bütün tamamiyle hayatın kendisidir. görüşünü savunur.
bu nedenle panteizm tanrıyıda bu bütünün tamamı olarak yorumlar. esas görüşte üstün bir güç olarak tanrıya inanmaz bu gücün evrenin kendisinde olduğunuda savunmaz.
yunancada pan (hep, tüm, herşey) ve iheos(tanrı) kelimelerinin birleşmesi ile oluşmuş bir felsefe kavramı olan panteizm, tanrı ve evrenin aynı şey olduğunu savunan bir düşüncedir.
bu düşünce 2 temel soruyu meydana getirir: esas olan tanrı mıdır, yoksa evren mi?
vahdeti vucud, tasavvuf ile alakası kurulmaması gerekendir.
vahedti vucud da allaha hiç bir kayıt düşülmez. yani dağ tanrıdır, toprakta tanrıdır denilmez. tanrı dışında bir şey yoktur denilir.
allah her türlü kayıtttan tenzih edilir. dünya dışındadır veya göktedir denilmediği gibi dünya içindedir de denilmez. o ndan başka var olan bir şey yok denilir.
panteizm de ise dünyaya, görülen aleme tecelli vardır, halbuki vahdet i vucud u savunan tasavvuf ta ondan başka bir şey yoktur.
"tanrı görünen görünmeyen herşeyin toplamıdır. sadece evren değil, evrenin dışında kalan boyutlar da tanrının parçasıdır. kötülük veya diğer adıyla şeytan, tanrının parçası olan insanoğlunun icat ettiği batıl yani gerçek olmayan kavramdır; ve daha fazlası için araştırın, biraz okuyun, inceleyin amk" inancıdır.
evrenin ötesinin tanrı olarak değerlendirilmediği inanç sistemi. tanrıyı sadece evrenin tamamı olarak tanımlar. tanrıyı hem evrenin kendisi hem de evrenin ötesi olarak tanımlayan inanç sistemi için:
(bkz: panateizm).
'tanrı* herşeydir ama herşey tanrı değildir.' önermesini gözden kaçırmış olan inançtır.
ancak, eğer samimi iseler ve biraz daha uğraşırlarsa, doğruyu bulabilme ihtimalleri, ritüelleri din haline getirmiş, kendini dini şahsiyet olarak gören ve tanımlayan bünyelere oranla daha yüksektir.
yol. düz ve eğri.
yemlik burçak bulduklarında öküzler mutlu olur demek gerekirdi.
güneş her gün yeni.
yol. aşağı ya da yukarı.
tek ve aynı.
güneş olmasaydı geceyi diğer yıldızlar yapardı.
ortaktır daire çemberinde başlangıç ve son.
günlerin hepsi bir.
Panteizm ya da Tümtanrıcılık (Doğatanrıcılık, Kamutanrıcılık) Evrenin bütününü Tanrı olarak kabul eden felsefi görüştür. Panteizm'de, pan-enteizm'den (kamusaltanrıcılık) farklı olarak her şey Tanrı'nın bir parçası olarak kabul edilir, Tanrı her şeydir ve her şey Tanrı'dır. Tanrı'nın evrenden ayrı ve bağımsız bir varlığı yoktur. Tanrı doğada, nesnelerde, insan dünyasında vardır.
Spinoza ağırlıklı Panteizm algılayışına göre, Tanrı her şeydir ve her şey Tanrı'dır. Tanrı-evren-insan ayırımı yoktur, böyle bir ayrım aklın yanılsamasıdır. Tanrıbilimsel olarak; Tanrı, evren ve insan; birdir, aynıdır. Aşkın bir Tanrı var olmadığı gibi, herhangi bir yaratmadan da söz edilemez. Spinoza'nın bu görüşü, ailesinin göç ederek ayrıldığı Endülüs ispanya'sındaki ünlü mutasavvıf Muhiddin-i Arabî'nin etkisiyle oluşmuştur. Bilindiği gibi, Arabî'nin görüşü "Vahdet-i Vücut" olarak ileri sürülmüştü. Ancak birçoklarının sandığının aksine, Spinoza'nın Panteizmi ile Arabî'nin Vahdet-i Vücut anlayışı birbirinin aynı değildir. Spinoza'da, Tanrı evrendedir ve evren kadardır. Arabî'de ise Evren, Tanrı'dadır ve bu durum Tanrı 'yı sınırlamamaktadır.
ingiliz düşünürü White Head'e göre, Tanrı'nın her türlü değişmenin ötesinde değişmez bir niteliği ve bunun yanında bir de değişen ve oluşan bir niteliği vardır. Tanrı değişmeyen yanıyla devinimi başlatmıştır ve evrenin bilincindedir. Ancak Tanrı bu konumda kalmış olsaydı; ilk devindirici, özgür, öncesiz ve yetkin olarak kalacak ama varoluşa katılmamış olacaktı. Diğer niteliği ile ise Tanrı, değişme ve oluşma sürecinin içinde ve bilincindedir. Bu nedenle Tanrı'nın evrende içkin (evrenin maddesine karışmış, evrenin içinde bulunan) olduğunu söylemek de doğrudur. Evrenin Tanrı'da içkin olduğunu söylemek, Tanrı-evren ilişkisinin karşılıklı olduğunun farkına varışın göstergesidir. (Vikipedi)
kendi kendime kendimi, evreni, tanrıyı, dini, yaşamı kısaca herşeyi sorguladığım zaman diliminde, din konusunu o zamana kadar
bana öğretilenler ile kendi sağduyumu karşılaştırarak kafamda kurcalarken kendi
kendime bulduğum felsefedir. sonrdan lise 3'te felsefe dersinde spinozayı işlerken dumurlardan dumurlara koşmuştum. benim
kendi çapımda ürettiğim düşünceleri adam benden 500 yıl önce düşünmüş, adına da
panteizm demişti. gurur duymuştum kendimle, bir parça da hayal kırıklığıydı çünkü "ben neye inanıyorum" sorusuna
verdiğim yanıt bana özgü değildi, birileri daha akıl etmişti.
neyse...
bu öğreti, benim inancımı yansıtıyor. islam inancı olarak sürekli bana öğretilen üstün
bir tanrı, onun kulları olan ama doğa üzerinde hakim olup diğer yaratıklardan üstün tutulan insanlar ile diğer yaratıklar
şeklinde bir hiyerarşiydi. çeşitli kademelere de melekler, şeytan, cin, hayvanlar, ruhlar, iyiler ve kötüler vs. sıkışmaktaydı. bu tip bir hiyerarşiydi canımı sıkan. hayatının uzunca bir bölümünü doğanın göbeğinde geçirmiş
biri olarak, doğanın müthiş uyumunu, dengeyi, herşeyin bir arada olanca zıtlığıyla da olsa birlikte yaşamasını görüp sonra
bunları birbirinden anlamsız bir hiyerarşiyle ayırmak çok ters geliyordu. bu tip bir sistem
bana çok bencilce, çok insancıl bir üstünlük kurma hevesi gibi göründü. neden hayvanların efendisiyiz ki? bunu da kim
çıkardı? neden bu dünya nimetleri biz tüketelim diye var olmuş olsunlar ki? ne kadar emperyalist bir yaklaşım bu. bu tip bir
düşüncenin amerika plantasyonlarında tarım
yapmak için ormanları yakıp, hayvanları sürüp, zenci köleleri çalıştıran beyaz adamın
mantığından ne farkı var?
neyse uzatmayayım, bu denli uyumlu bir doğada hep beraber yaşamayı seçmek insanı bu panteist inanca götürüyor.
etrafınıza bakın, belki de bu armoide en uyumsuz olanlar bizleriz. bakın kaşımız, gözümüz sözümona efendisi olduğumuz
köpeğimize, bahçemizdeki tavşana ne kadar benziyor. herkes doğada yerini bulmuşken,
herşey iyisiyle ve kötüsüyle biraradayken, hepimizin bütünlüğünün asıl o büyük gücü
meydana getirdiğini ve hepimizin o büyük gücün birer parçası olduğumuzu, dolayısıyla
herşeyin kendi başına değerli olduğuna inanmak çok daha ayakları yere basan bir
anlayış gibi gözüküyor bana. ihtiyacımız olan gücü çevremizden alsak çok daha rahat ederiz bence.
şaşırtıcı derecede yakın öğretiler için uzakdoğu ve kızılderili öğretileri, bantu veya aborjini felsefeleri ile taassuptan dolayı çok üstü kapalı geçilmiş olmasına rağmen tasavvuf inancı, sufizm vs incelenebilir.
ortadoğu kökenli dinler üç aşağı beş yukarı aynı tarzda bir hiyerarşik yapılanmayı
savunurlar, büyük imparatorlukların da bu dinlere mensup toplumlar tarafından
kurulmaları arasında da bir paralellik kurulabilir belki de...
bir agnostik olarak her zaman sıcak baktığım mantıklı inanış biçimidir. şimdi sizinle bir yolculuğa çıkalım. bu evrenin bir yaratıcısı olduğunu düşünelim, nasıl olsa hiçbir şey kendiliğinden var olamaz. bu önermeye göre yaratıcının da bir yaratıcısı olması gerekir. ve yine bu önermeye göre yaratıcının yaratıcısının yaratıcısı... teistler, bu önermelere karşı "hayır ama tanrı(allah) hep vardır. sonsuzdur." gibi argümanlar ortaya sunacaktır. peki bu sonsuz olan şeyin, hep var olan şeyin evren olduğunu kabul etsek? hatta boşverin, başlangıcı boşversek nasıl olur sizce? bana sorarsanız başlangıç o kadar da önemli değil. çünkü içinde bulunduğumuz evreni daha tam anlamıyla keşfedememişken, sonunu, hatta sonraki birkaç yılını tam anlamıyla keşfedememişken başlangıcının nasıl olduğunu düşünüyoruz. evrende müthiş matematiksel ve fiziksel bir denge var. tanrı olmadan da bu gerçekleşecek. yere doğru bıraktığınız bir top yer çekimiyle yere düşecek. gezegenler kütlesel çekimden dolayı yörüngelerinde dönmeye devam edecek. organizmalar üreyecek, büyüyecek ve ölecek. sonra karbon döngüsüne katılacak. bitkilerin fotosentezine karbondioksit olarak katılacak. bunları yöneten bir tanrı yok. bunlar tamamen evrenin kuralları. evrenin düzeni. belki tanrı vardı ama nietzsche'nin dediği gibi öldü. yani evrenin başlangıcı için belki tanrı gerekiyor, fakat evrenin devam etmesi için tanrıya gerçekten gerek yok. o yüzden şimdiki tanrı evrenin ta kendisidir. kuralları sadece o koyar. başlangıç olarak bilinmezciyim, fakat şimdiki tanrı sadece evrenin ta kendisidir.
Panteizm ya da Tümtanrıcılık, (Doğatanrıcılık ya da Kamutanrıcılık) her şeyi kapsayan içkin bir Tanrı veya evrenin ya da doğanın Tanrı ile aynı olduğu görüşüdür.Panteistler kişisel ya da antropomorfik bir Tanrıya inanmazlar.
Panteizm genellikle monizm ile ilişkili bir kavramdır. Panteizmde, her şey Tanrı'nın bir parçası olarak kabul edilir, Tanrı her şeydir ve her şey Tanrı'dır. Tanrı doğada, nesnelerde, insan dünyasında vardır.
