bütünü gözlemlemek anlamına gelen kavram. Asıl gayesi mükemmel(!) hapishane tasarımıyla gözlemleme yapmaktık. Lâkin günümüzde artık hapishaneler binalara galip gelmiş ve hayatlarımıza sirayet etmiş durumdadır. Panoptik sistemde merkezde bulunan alanı gözlemleyen kişi görülmez. Ama mahkûm gözlemlendiğini bilir ve ona göre davranır. işte güvenlik kameraları, güvenlik görevlileri adıyla sunulan işlem de buna örnektir.
hapishane filmlerinde sıkça karşılaşırız dimi bunla. 1785 yılında filozof bentham tarafından tasarlanan, mimarisi nedeniyle "görülmeden görme" imkanı veren hapishane modelidir. 1984 romanında geçen big brother fikrinin öncülüdür. hani 1984 felan. ayrıyeten biraz daha gevezelik yapacaksak: michel foucault'un hapishanenin doğuşu adlı kitabında sıkça geçen kavram. bir cezalandırma aracı olarak panoptikon'un cezalandırma kisvesinden çıkarak tüm hapishane tarihinin değişimiyle, yeni birisi yaratma ve oluşturmada kullanılmasını anlatmaktadır. daha sonraları jean baudrillard buradan hareketle modern dünya markalarını ve simülasyonun yeni bireyler yaratma projesinde işleyecektir.
Jeremy Bentham'in tasarladigi ideal hapishane modeline verilen ad. Daire seklindeki hapishane esit parcalara bolunuyor ve ortasinda gardiyanin bulundugu bir gozetleme kulubesi yerlestiriliyor. Mahkumlar gardiyani kesinlikle goremiyor ama gardiyan butun mahkumlari gorebiliyor. Michel Foucault panoptikonu mukemmel bir mimari tarz olarak degil, modern toplumlarda iktidar egemenliginin orgutlenmesi icin genel bir model olarak ele almistir. Toplumsal yasamin pek cok alaninda birey, gozetim toplumu yapisinda, aynen hapishane hucresinde oldugu gibi surekli ve gizli bir gozetim altında oldugunu hissetmektedir. Ornegin mobese kameralari, echelon sistemi gibi.
