otlukbeli savaşı'ndan sonra yıkılma sürecine giren akkoyunlu devletinde 14. yüzyılın sonlarında taht kavgaları başladı. bu durumdan yararlanan şeyh safiyüddin'in torunu şah ismail 1502 yılında azerbaycan'a tek başına hakim olarak safevi devleti'ni kurdu.
şiiliği resmi devlet politikası haline getiren şah ismail anadolu'da nüfusunu kuvvetlendirmek için şiiliği yayma faaliyetine girişti ve propaganda amacıyla anadolu'ya birçok adamını gönderdi.
şah ismail taraftarlarının çalışmaları sonucunda anadolu'da isyanlar çıktı. bu isyanların en önemlisi şah kulu isyanı idi (1511). teke yöresinde çıkan bu isyan anadolu'da kısa sürede genişledi.
isyan güçlükle bastırılarak şah kulu öldürüldü. bu ayaklanma sonucunda;
2.bayezit nüfusunu kaybetti ve siyasi otoritesi sarsıldı.
oğulları arasında taht mücadelesi başladı.
2.bayezit oğulları arasındaki taht kavgalarını önleyemedi. tahtı, yavuz sultan selim'e bıraktı. dimetoka'ya giderken yolda vefat etti (1512).
18.yüzyılda iranda iç karışıklıklar başladı. bunu değerlendirmek isteyen rusya ve osmanlı devleti harekete geçti. ruslar derbent ve bakü'yü alarak kafkaslara, osmanlı devleti ise ırak ve azerbaycan'ı alarak kafkasya'ya ulaştı. kafkasya'da karşı karşıya gelen rusya ve osmanlı devleti, fransa'nın arabuluculuk yapmasıyla aralarında istanbul antlaşması imzalandı (1724).
antlaşmaya göre;
iran'ın kafkasya'daki toprakları osmanlı devleti ile rusya arasında paylaşıldı.
istanbul antlaşması osmanlı devleti ile rusya arasında imzalanan ilk dostluk antlaşmasıdır.
osmanlı devleti ' nin anadolu birliğini büyük ölçüde sağlayarak doğuya ilerlemesi vesilesiyle fatih döneminden itibaren oldukça artan ilişkilerdir. daha çok doğu anadolu, ırak, batı iran ve güney kafkasya hakimiyeti konusunda bir rekabet şeklinde olmuştur. en önemli dönüm noktalarından birisi yavuz sultan selim 'in çaldıran savaşı ' nı kazanmasıdır. ayrıca kanuni dönemindeki seferler (örneğin (bkz: ırakeyn seferi)), meşaleler savaşı, dördüncü murat ' ın iran seferleri gibi olaylar da önemli vakalardır. zaman içinde giderek aşağı yukarı bugünkü türkiye-iran sınırı rutinleşmiş, ondan sonraki ilişkileri daha ziyade iki ülke devletlerinin kendi iç dinamiklerindeki kırılmalar etkilemiştir.
az önce yeni şafak yazarı prof.dr.osman özsoy'un osmanlı-iran-türkiye üzerine çok güzel bir yazısını okudum ve bu konuyu özetlemek adına çok faydalı olduğunu düşündüm.
diplomasideki yeri sık sık değişen devletlerdir. durum şimdide aynıdır. bunun sebebi; iran topraklarında azımsanmıyacak miktarda azeri türkü yaşar.iran bunu kendine karşı tehdit olarak görür ve azerbaycanla arası kötüdür. malumunuz azerbaycanında ermenistanla arası düşmanlık derecesindedir. gürcistanında rusya ile arası limonidir çünkü yakın zamanda iki devlet arasında savaş yaşanmıştır.iran bu durumlardan dolayı rusya ve ermenistana yakın durur. türkiye ise bu devletler arasında bir nevi jokerdir ve dengeyi sağlamaya çalışır.
bu durumun en önemli kanıtı iran ve rusya doğalgaz fiyatlarını türkiyeye karşı yükseltince azerbaycan düşürür.
(bkz: bakü-tiflis-ceyhan)
rusya,ermenistan,iran VS azerbaycan,gürcistan,türkiye.
