Müziğin hayatında ki yeri telefonunda yüklü şarkılardan ibaret olan kişilerin söylediği sözlerden biri. Orkestra şefi müziğe ruh katan kişidir. Size bakışları, dalga geçtiğiniz hareketleri sahenedeyken sizi nasıl etkiler anlatamam. Zaten üzerinizde bir otoritesi var. Onun hareketleri size onun gibi hissettirir. Yani şef o an da ne hissediyorsa siz de istemsiz onu hissedersiniz. Zaten şef olamak bu yüzden kolay değil. #Not: Şef olmadan hiçbir orkestra prova yapamaz. #Dip not: Çoğu şef elbet 1 enstrüman çalar. #En dip not: O adamlarda öyle bir kulak var ki aman aman.
Müzikten anlamayan insanlar için hiç bir anlam teşkil etmesede orkestra şefinin her bir hareketi orkestra üyelerinin nerede ne ölçüde, ne hızda çalması gerektiğini ve en önemlisi nerede durması gerektiğini göstermeye yarar.
(bkz: bir nevi trafik polisidir.)
Yok abi, o şefin çok ayrı bir havası var. Ellerini ve kollarını aşağı yukarı sallarken tüm vücudu titrer ya hani, zaten o da kendini o an havalı hisseder. Ama ne işe yarar bilmiyorum zaten orada ensturman çalan herkes önündeki nota kağıtlarını bakıyorlar.
insanlardaki özgüvene hayranım ben de niye bu yok amk. hiç merak etmiyor lan acaba bu adam ne iş yapıyor diye ve götünden uydurduğu dayanaklarla bir de ispatlamaya çalışıyor saçmalığını.
üniversitede hoca sormuştu nietzsche okuyan var mı diye, birileri parmak kaldırdı. hoca da ne anladın diye sorunca kız hayatım boyunca unutamayacağım şu cevabı vermişti; ''salak salak şeyler yazmış, saçmalamış durmuş, sorunlu adamın biri bir şey anlamadım''
işte ben o kızı istisna sanıyordum ama zamanla gördüm ki bu ülkenin çoğu böyle insanlardan oluşuyor. sorgulamak yok, düşünmek yok, araştırmak yok...
orkestra´da şefin yaptığı şey hava taşımacılığında "air traffic controller" in yaptığı şeye benzer. müzik hatları çoğaldıkça müziği bizzat çalmakta olan kişi bütün müzik lineal´ini kontrol atında tutamaz. bu da uçaklar konusuna benzemektedir. küçücük toprak bi sahaya seni yönlendiren bi hava trafikçi olmadan da inersin. zaten mesela yaylılar dörtlülerinde falan şef olmaz. ama onlarda da hepsinin birden ne çaldığını bilmek için partitür olur.
birçok kişinin birlikte başka başka notaları çalarlarken kimin nerede olduğunu bilmek öyle çok kolay bir iş değildir. herkes insandır, birisi yanlış sayıp yanlış yerde esere giriş yaptığı anda eğer şef yoksa bütün konstruksiyon çökecektir.sen sehpanda oturmuş keman çalarken hayatta da ikinci flüt´ün doğru mu yanlış mı giriş yaptığını bilemezsin.
bi kere teknik olarak birisinin bütün olayı tepeden gözetlemesi gerekir. bir savaşta da "karargah" denilen yerde savaşın gidişatını kontrol eden komutanlar olur. bu adamlar bizzat sırtlarında tüfekle savaşmazlar. o komutanlar, bizzat savaşın içindeki askerlerden bambaşka görevlerle savaşı "idare ederler". sen savaşın içindeki asker olarak, hangi birlik nerede, nereden nereye yürüyo, kime tuzak kuruyo, bilemezsin. onu, gelen informasyonu değerlendiren "karargah subayları" bilirler. orkestra şefinin işi de aynen böyle birşeydir.
beethoven tutar -mesela 5.senfoni´de- kontrabas´larla viyola grubuna "fugato" yazar. sen atıyorum orkestra da 2.trompetçi olarak kontrbasların ne çaldığını, nereden bileceksin?...senin orada zaten işin başından aşkın durumdadır.
sonra orkestra eserlerinde çok önemli bir "makas" değiştirme yeri vardır ; tempo değişiklikleri. mozart´ın hemen bütün senfonileri içinde değişik tempolarda değişik pasajlar gelir. 60 kişinin yavaş bir tempodan, daha "hızlıca" bir tempoya - hem de hepsi birden aynı tempoya geçecekler- hatasız geçiş yapması şefsiz mümkün değildir. eğer orkestranın bir kısmı , bir diğer kısmından biraz daha "hızlı" bir şekilde o yeni gelen "hızlıca" kısma başlarlarsa, saniyeler içinde müzikte kopma yaşanacaktır. o andan itibaren çalmaya devam edilemez. durulur, birisi tempoyu verir ve hepsi birden yeniden başlarlar.
şefin bütün bunların yanında eseri "yorumlamak" gibi bir fonksiyonu da vardır. eserler salt "sesler" curcunası değildirler. her melodik yapının belirli bir fonksiyonu vardır.
oda orkestralarının bazıları şefsiz çalışırlar, ancak provalarda birisi onları gene de yönetir. ayrıeten buna rağmen çok riskli bi iştir. şef, eğer hata olursa, onu düzeltebilir, ama eğer orada şef yoksa, herkes birbirini pür dikkat duyamayacağından o hata iyice ayyuka çıkana kadar kimse farketmez onu, farkedilince de iş işten geçmiş olur.
şefsiz olunca olunca bütün olayın çökme ihtimali, şefle olduğundan çok daha yüksektir. podyumda en azından ritm duygusuna sahip birisinin orkestraya ritm vermesi, şarttır. o olmadı mı, sen parça içinde farkında olmadan hızlanırsın, yanındaki farkında olmadan yavaşlar, bunu öyle derhal farkedemezsin. onu new york philarmonic´teki adamlar bile yapamaz. ahanda bak, o orkestra da çalanlar en kalifiye müzisyenlerdir. enstrumanlarına acayip hakim adamlardır hepsi. ama işte gel gör ki, senin askerde "keskin nişancı" olman gibi bir şeydir bu, ve birisinin gene de sana nerede durup, ne tarafa doğru ateş edeceğini söylemesi gerekir.
orkestranın bel kemiği şeftir. şef olmazsa o orkestradan ses gelmez. bunun o orkestradaki adamların müzik bilgisiyla alakası yoktur. bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmayın yine, bir kez daha, defalarca, her zamanki gibi.
orkestra şefi klasik eserleri kendi yorumu ile yönettiği için, gürer aykal'ın da belirttiği gibi:' orkestra şefi için en iyi besteci ölü olan bestecidir.' tabi bu durum yüzlerce kez yorumlanmış, klasik eserler için geçerlidir. yeni besteler için orkestra şefi önce bestecinin duygu ve düşünce alemini hissedip, anlamaya çalışır, eserin ilk yorumlarında besteciye sadık kalmaya çalışır ama bir süre sonra özgürlüğünü ilan eder. onun içindir ki klasik bir eserin bestecisi kadar onu seslendirecek orkestra ve onu yorumlayıp yönetecek şef de önemlidir. türkiye'De Gürer aykal en değerli orkestra şeflerinden biridir, müzik devrimi başarıya ulaştığından ülkemizde de bir çok özel orkestra şefi bulunmakta ve gençler de yetişmektedir. bazıları; duayen ve sonsuz aydınlık saçan ölümsüz hikmet şimşek, rengim gökmen, ibrahim yazıcı, cem mansur, naci özgüç, inci özdil.
dünyanın en yüzeysel adamlarına layık önerme. zaten endüstri mühendisi t cetveli ilişkisini kuran bir zihinden daha fazlasını beklemek abes olurdu. orkestra şefi en basitinden kreşendo ve dekreşendoları yönetir, tabi oda orkestrası ile tam bir senfoni orkestrası arasındaki farkları da gözetmek gerektir. ayrıca dikkatli bir kulak aynı eserin farklı şeflerde değişik yorumlanabildiğini farkedecektir.
yıllardır el kol sallayıp yine de yaranamayan garip meslekli sanatçıların durumudur. herkes onların işini yapamaz, sanattır aslında.
(bkz: orkestra şefinin sinek avlaması) *
