Modern psikolojinin&sosyolojinin temellendirmesini yakın geçmişte yaptığı 'optimist' bakış açısını Mevlânanın, insan ilişkilerinde özellikle de evliliklerde bir formül olarak sunduğu düşünsel bütünlüktür;
"Sevgiyle acılar, tatlılaşır; bakırlar altına dönüşür. Muhabbetle tortular, berraklaşır; dertler, şifa verir. Muhabbetle ölü, canlandırılır. Sevgiyle padişah, köle yapılır." Unutmamalı ki hiçbir şey mükemmel değildir ve eksiklikleri vardır. insan gözüne eksiklik görme gözlüğü takarsa hiçbir zaman mutlu olmayacaktır"
Evlilik kurumunda erkekle kadın arasındaki sevgi bağına dikkat çeken Mevlâna, aksi bir durumda ise sorumluluğu erkeğe yüklemektedir. Mevlâna, erkeğin kadına olan sevgisinin, meylinin bunun ilacı olduğunu belirtip şunlarıda söylemektedir;
"insan, yiğitlikte Zaloğlu Rüstem bile olsa, Hamza'dan bile cesur olsa yine de hükmetme hususunda karısının esiridir. Görünüşte su, ateşten üstündür... Fakat ikisinin arasına bir tencere (sevgi) girdi mi ateş o suyu kaynatır, buharlaştırır, yok eder. Görünüşte su nasıl ateşten üstünse sen de kadından üstünsün; fakat hakikatte ona mağlupsun, onu istemektesin. Kadınlar, akıllı erkeklere karşı galip gelirler; fakat cahil kişiler kadınları mağlup ederler. Bu tür cahiller, sert ve kaba olan insanlardır. Bunlarda acıma, lütfetme ve sevme duygusu azdır; çünkü yaratılışlarında hayvanlık duygusu üstündür. Sevgi ve acıma insanlık özelliğidir, hiddet ve şiidet ise hayvanlıktır."
